آیه
وَکُنتُمْ أَزْوَ اجاً ثَلاَثَةً
فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ مَآ أَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ
وَأَصْحَابُ الْمَشْئَمَةِ مَآ أَصْحَابُ الْمَشْئَمَةِ
وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ
أُوْلَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ
فِی جَنَّاتٍ النَّعِیمِ
ثُلَّةٌ مِّنَ الْأَوَّلِینَ
وَقَلِیلٌ مِّنَ الْآخِرِینَ
عَلَی سُرُرٍ مَّوْضُونَةٍ
مُّتَّکِئِینَ عَلَیْهَا مُتَقَابِلِینَ
ترجمه
و (در آن روز) شما سه گروه باشید.
پس (گروه اول) اصحاب یمین (گروه دست راستی) هستند، اصحاب یمین چه گروهی هستند! (گویی تجسّم سعادتند.)
و (دسته دوم دسته سمت چپ) اصحاب شقاوتند، آن اصحاب شقاوت چه هستند؟ (گویی تبلور بدیهایند.)
(گروه سوم) پیشگامانی (در خیرات هستند که در گرفتن پاداش نیز)، پیشگامند.
آنان مقرّبان درگاه خداوند هستند.
در باغهای پرنعمت خواهند بود.
(آنان) گروه زیادی از پیشینیان (و امّتهای قبل) خواهند بود
و گروه کمی از متاخّرین.
بر تختهایی چیده شده و مرصّع
در حالی که روبروی یکدیگرند، تکیه دادهاند.
نکته ها
«میمنة» از «یُمن» به معنای برکت و سعادت و «مشئمة» از «شؤم» به معنای شقاوت است، بعضی گفتهاند: مراد از این دو کلمه، سمت راست و چپ است. زیرا در قیامت، نامه خوبان به دست راست و نامه تبهکاران به دست چپشان داده میشود. چنانکه دلیل نامگذاری یَمَن و شام، آن است که یمن، در سمت راست کعبه و شام، در سمت چپ کعبه واقع شده است.
«ثُلّة» به معنای گروه و جماعت است که به قرینه آیه «و قلیل من الاخرین» مراد از آن، جماعتی بزرگ است. «سُرر» جمع «سَریر» به تختی که سرورآور باشد گفته میشود. «موضونة» به معنای چیده شده و جواهرنشان است. امام باقرعلیه السلام فرمود: تختهای بهشتیان، بافتههایی از درّ و یاقوت در میان دارد.**بحار، ج 8، ص218.***
فرشتگان همه یکدست مؤمن و تسلیم فرمانند، «یفعلون ما یؤمرون»**تحریم، 6.*** جنّیان به دو دسته مؤمن و کافر تقسیم میشوند، «و انّا منّا المسلمون و منّا القاسطون»**جن، 14.*** ولی انسانها سرانجام به سه گروه تقسیم میشوند. «کنتم ازواجا ثلاثة» چنانکه در سوره فاطر نیز مردم سه دسته تقسم شدهاند. «فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات»**فاطر، 32.*** یک گروه، افراد ظالم و گنهکار، یک گروه، افراد متوسط و میانه، یک گروه، افراد عالی و ممتاز.
در قرآن کریم، برای سبقت و پیشی گرفتن از دیگران مصادیقی بیان شده است، از جمله:
سبقت در ایمان. «سبقونا بالایمان»**حشر، 10.***
سبقت در انفاق و جهاد. «لایستوی منکم مَن أنفق من قبل الفتح و قاتل اولئک اعظم درجةً من الّذین انفقوا من بعد و قاتلوا»**حدید، 10.***،«و فی ذلک فلیتنافس المتنافسون»**مطففین، 26.***
سبقت در کارهای نیک. «فاستبقوا الخیرات»**بقره، 148.***
سبقت در نعمات موعود الهی در بهشت.
امام باقرعلیه السلام، مصداق بارزِ «السّابقون السّابقون» را، انبیا**بصائرالدرجات، ص448 ؛ تفسیر راهنما.*** و حضرت علیعلیه السلام، یکی از مصادیق آن را، سبقت گیرندگان به سوی نمازهای پنجگانه دانستهاند.**تفسیر نورالثقلین.***
منظور از قرب در آیه «أولئک المقرّبون»، قرب منزلت است نه منزل و مکان.
قرب به خداوند با ادّعا حاصل نمیشود، راه و روش و دلیل دارد، یهودیان میگفتند: ما مقرّبان درگاه خدا هستیم. «نحن أبناء اللّه و أحباؤه»**مائده، 18.*** ولی قرآن میفرماید: مقرّبان کسانی هستند که در کمالات پیشقدم باشند. «و السّابقون السّابقون أولئک المقرّبون»
در تقسیم بندی سه گروه، نام سابقون متأخّر آمده، شاید به دلیل آنکه تعدادشان کمتر است، ولی در تجلیل، ابتدا از آنان تجلیل شده است، سپس از اصحاب یمین و دیگران، چون مقامشان والاتر از دیگران است.
پیام ها
1- حضور در قیامت و کیفیّت محشور شدن، به قدری حتمی است که گویا در گذشته محقق شده است. «کنتم أزواجاً ثلاثة»
2- در شیوه تبلیغ و آداب گفتگو، ابتدا بیانِ خلاصهی مطلب و سپس تفصیل آن، مطلوب است. «کنتم أزواجاً ثلاثة - فاصحاب - فاصحاب - و السّابقون»
3- نیکبختی یا بدبختی، سعادت یا شقاوت، در قیامت دائمی است. «فاصحاب المیمنة... فاصحاب المشئمة» (کلمه «اصحاب» جمع «صاحب» به معنای مصاحب و ملازم و جدا نشدنی است)
4- سبقت در ایمان و عمل و خیرات ونیکیها ارزش است. «والسّابقون السّابقون»
5 - کسانی که در دنیا به سوی خیرات سبقت میگیرند، در آخرت برای دریافت پاداش مقدّمترند. «السّابقون...أولئک المقرّبون»
6- پیشگامان در نیکیها، باید در جامعه مقرّب باشند. «أولئک المقرّبون»
7- بهشت، محلّ کامیابیهای مؤمن است. «جنات النّعیم»
8 - مقام معنوی، بالاتر از کامیابی مادّی است. ابتدا فرمود: آنان مقرّب درگاه ما هستند، «أولئک المقرّبون» سپس فرمود: در باغهای بهشتی قرار میگیرند. «فی جنّات النّعیم»
9- پیشکسوتان و پیشینیانِ صالح فراموش نشوند. «ثلّة من الاولین»
10- برای برانگیختن شوق و علاقه، بیان خصوصیات بهشت لازم است. (کیفیّت تختها «موضونة» چگونگی نشستن «متقابلین»)
11- شیوه نشستن بهشتیان، نشستنِ گرداگرد است تا افراد روبروی یکدیگر قرار گیرند و چهره به چهره شوند. «متقابلین»
12- از آداب پذیرایی، فراهم نمودن جایی است که مهمان در آن احساس راحتی کند. «علی سرر... متّکئین علیها»