آیه
إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُّبِیناً
لِّیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً
وَیَنصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً
ترجمه
همانا ما گشایش آشکاری را برای تو پیش آوردیم.
تا خداوند برای تو گناهِ پیش و پس (از هجرت را که کفّار مکّه به تو نسبت میدهند) ببخشد و نعمتش را بر تو تمام کند و تو را به راه راست هدایت نماید.
و خداوند تو را با پیروزی شکست ناپذیری یاری نماید.
نکته ها
در اینکه مراد از «فتح مبین» در آیه اول سوره فتح چیست، میان مفسران اختلاف است؛ گروهی مانند: آلوسی، ابوالفتوح، علامه طباطبایی و فیض کاشانی، آن را مربوط به صلح حدیبیّه میدانند و گروه دیگری مانند شیخ طوسی، زمخشری و فخررازی، آن را مربوط به فتح مکّه دانستهاند و هر دو گروه به روایاتی استناد کردهاند.
صلح حدیبیّه از آن جهت مهم است که سرآغاز فتح مکّه و پیروزیهای مهم پس از آن بوده است، علاوه بر آنکه تا آن روز مشرکان تنها به نابودی مسلمانان میاندیشیدند و برای آنان جایگاهی قائل نبودند، امّا با پذیرش صلح، در حقیقت مسلمانان را پذیرفتند که این در واقع پیروزی بزرگی در صحنه سیاسی اجتماعی بود.
فتح مبین از آن جهت بود که در سال ششم، یک هزار و چهارصد نفر همراه حضرت بودند ولی بعد از دو سال، ده هزار نفر در فتح مکّه با پیامبر همراه بودند.
در نظام هدایت الهی، ابهامی وجود ندارد و همه روشن و روشنگر میباشند، از جمله:
فرستادهاش روشنگر است. «رسول مبین»**دخان، 13.***
قرآنش روشن و روشنگر است. «قرآن مبین»**حجر، 1.***
با زبانی روشن و واضح بیان شده است. «هذا لسان عربی مبین»**نحل، 103.***
هشدارهایش نیز بدون ابهام است. «نذیر مبین»**اعراف، 184.***
حتّی جنگ و صلحش نیز روشن است. «فتحا مبینا»
پس هر گروهی در برابر این همه شفّافیت مخالفت کند، گمراهی او نیز بسیار روشن است. «و مَن یعص اللّه و رسوله فقد ضلّ ضلالاً مبینا»**احزاب، 36.***
در این آیات، شش مرتبه پیامبراکرمصلی الله علیه وآله مورد خطاب واقع شده است، «فتحنا لک... لیغفر لک، ذنبک، علیک، یهدیک، ینصرک» که بیانگر جایگاه ویژه پیامبر اسلام نزد خداوند است.
کلمه «ذَنب» به معنای دنباله و آثار و پیامدهای هر چیز است و بیشتر در مورد گناه و پیامدهای سوء آن بکار میرود.
شکی نیست که هر حرکت حق طلبانه، برای منحرفان خوشایند نیست و آن ندا را گناه میشمرند و بر ضدّ منادیان آن، انواع مشکلات، نگرانیها، آزار و شکنجهها، نسبتهای ناروا، توطئهها، اختلافات و شایعات را به راه میاندازند، امام رضاعلیه السلام فرمودند: گناه هیچ کس نزد مشرکان، بیشتر از گناه پیامبر نبود، زیرا پیامبر با بتپرستی مبارزه میکرد و حال آنکه مشرکان تا قبل از فتح مکّه 360 بت داشتند، امّا با فتح مکّه و پیروزی قدرتمند پیامبر و مسلمانان، تمام اشتباهات پوشانده ماند.**تفسیر نورالثقلین.***
خداوند در سال دوم هجری که قبله تغییر کرد و سال ششم که صلح حدیبیّه به وقوع پیوست و سال هشتم که مکّه فتح گردید، وعده تمام کردن نعمت را در آینده میدهد میفرماید: «یتمّ نعمته»، امّا در حجّة الوداع به آن وعدهها جامه عمل پوشاند و با اعلام نصب حضرت علیعلیه السلام به امامت، نعمت را تمام کرد و فرمود: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی»**مائده، 3.***
ماجرای صلح حدیبیّه
پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله در ماه ذی القعده سال ششم هجرت، به قصد سفر حج به سوی مکّه حرکت کرد و مسلمانان را به شرکت در این سفر، تشویق نمود و سرانجام با جمعیّت یک هزار و چهارصد نفری، با لباس احرام به سوی مکّه حرکت کردند. خبر به مشرکان مکّه رسید و در نزدیکی مکّه (روستای حدیبیّه) راه را بر مسلمانان بستند و مانع ورود آنان به مکّه شدند.
در این ماجرا، نمایندگانی از دو طرف برای گفتگو رفت و آمد کردند، نماینده مشرکان هنگامی که دید مسلمانان چنان شیفته پیامبرند که قطرات آب وضوی پیامبر را برای تبرک برمی دارند، به مشرکان گفت: با این عشق و علاقهای که مردم به محمد دارند، نمیتوانید آنها را از او جدا کنید.
عثمان به عنوان سفیر مسلمانان برای مذاکره به مکّه رفت، امّا شایع شد که او را در مکّه به قتل رساندهاند. پیامبرصلی الله علیه وآله برای آمادهباش مسلمانان، در زیر درختی با یارانش تجدید بیعت کرد که این بیعت، بیعت رضوان نام گرفت.
پس از چند روز، عثمان به سلامت برگشت و با حضور نمایندگان دو طرف، صلح نامهای در چند ماده تهیه و توسط حضرت علیعلیه السلام نوشته شد و به امضای طرفین رسید. از جمله اینکه دو گروه متعهد شدند:
تا ده سال، جنگی میان آنان صورت نگیرد.
مسلمانان از همانجا برگردند و سال آینده به مدت سه روز برای عمره به مکّه بیایند.
به دستور پیامبرصلی الله علیه وآله شترانی را که برای حج آورده بودند، در همانجا قربانی کردند و سرهای خود را تراشیده و از احرام خارج شدند و به مدینه بازگشتند.
گرچه مسلمانان به حج نرفتند، ولی این صلح نامه و مفاد آن که تعطیل شدن جنگ به مدت ده سال و آزاد شدن مراسم عمره بود، برای مسلمانان پیروزی آشکاری به حساب میآمد. زیرا پایانی بر خصومتورزی آشکار مشرکان و گشودن راهی برای تبلیغ دین و تجدید قوای مسلمانان بود و زمینهساز فتح مکّه گشت.
پیام ها
1- پیروزی همیشه در سایه جنگ و جهاد نیست. «انّا فتحنا...» (خداوند صلح حدیبیّه یا فتح مکّه را پیروزی نامیده است.)
2- موفّقیّت و پیروزی خود را در سایه لطف خدا بدانیم، نه نتیجه فکر، طرح، تدبیر و قدرت خود. «انّا فتحنا...»
3- پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله مورد عنایت مخصوص خداست. «فتحنا لک... لیغفر لک... یهدیک... ینصرک» (مخاطب شخص پیامبر است)
4- همه چیز به دست خداست. «فتحنا، لیغفر، یتمّ، یهدیک، ینصرک» (تا خدا اراده نکند، هیچ چیزی تحقق پیدا نمیکند.)
5 - پیروزی بر دشمن، هدف نهایی نیست، بلکه مقدّمهای برای دریافت نعمتهای دیگر است. «فتحنا، لیغفر، و یتمّ نعمته علیک»
6- اگر برای خدا کار کنیم، خداوند خود پاسخ دشمنان ما را میدهد و دهان آنان را میبندد. «لیغفر لک اللّه ما تقدّم من ذنبک و ما تأخّر»
7- حتّی پیامبر هم با هدایت و توفیق الهی به راه مستقیم میرود. «یهدیک صراطاً مستقیماً»
8 - آنچه خداوند مرحمت میکند، برجستهترین، روشنترین و بهترینهاست. پیروزی آشکار، نعمت تمام، هدایت به راه مستقیم و نصرتش غالب است. «فتحا مبینا، یتم نعمته، یهدیک صراطا مستقیما، نصراً عزیزاً»
توضیحات
سیمای سوره فتح
این سوره بیست و نه آیه دارد و در سال ششم هجری بعد از ماجرای صلح حدیبیّه، در مدینه نازل شده است.
عمده مطالب این سوره در مورد بشارت فتح مکّه و مسائل مربوط به صلح حدیبیّه، بیعت رضوان، کارشکنی منافقان و کسانی که از جهاد تخلّف کردند و در پایان سیمایی از یاران پیامبراکرمصلی الله علیه وآله میباشد.