آیه
سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَوَ اتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ
ترجمه
آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است، برای خدا تسبیح کنند (و خدا را به پاکی میستایند) و اوست قدرتمند شکست ناپذیر حکیم.
نکته ها
در قرآن، حدود 85 بار واژه «تسبیح» بکار رفته است. در نماز نیز در حالات مختلف رکوع، سجود و قیام، موضوع تسبیح خدا به طور برجسته به چشم میخورد.
تسبیح در لغت، به معنای شنا و حرکت تند در آب و هوا است و در اصطلاح، منزّه دانستن خداوند از عیبها و سرعت در عبادت اوست.
خداوند دارای دو نوع صفات است: ثبوتیّه و سلبیّه؛ ثبوتیّه، کمالات خدا را بیان میکند، مثل علم و قدرت، امّا سلبیّه، خداوند را از هرگونه عجز و جهل و نیاز منزّه میداند. تسبیح، نسبت به صفات سلبیّه است و حمد، نسبت به صفات ثبوتیّه.
در مواردی از قرآن و نماز، تسبیح و حمد الهی در کنار هم آمدهاند. «یسبّح بحمده»**اسراء، 44.***، «سبحان ربّی الاعلی و بحمده» و این جمع میان صفات ثبوتیّه و سلبیّه است، به این معنا که گوینده، هم خداوند را از هر عیبی دور میداند و هم به خاطر دریافت الطاف الهی، او را ستایش میکند.
تسبیح موجودات
بعضی گفتهاند مراد از تسبیح موجودات، تسبیح تکوینی است نه تشریعی، یعنی همهی موجودات به زبان حال، نه زبانِ قال، خدا را تسبیح و تنزیه میکنند، زیرا آفرینش هر موجودی، دلیل بر علم و حکمت و قدرت خداوند و منزّه بودن او از هر گونه جهل و لغو و عجز است. پس نیازی نیست که موجودات، به زبان تسبیح بگویند، بلکه وجودشان، تسبیح خداوند است.
امّا به نظر میرسد مراد قرآن از تسبیح موجودات، تسبیح با زبان باشد، زیرا:
اگر آفرینشِ حکیمانه موجودات نشانه تسبیح باشد، ما این نشانه را میفهمیم در حالی که در آیهای دیگر میفرماید: شما تسبیح موجودات را نمیفهمید. «لاتفقهون تسبیحهم»**اسراء، 44.***
اگر آفرینش، نشانه تسبیح بود، مثل ساختمان زیبا که مهندس و معمار خود را ستایش میکند، پس چرا میفرماید: «کلّ قد علم صلاته و تسبیحه»**نور، 41.*** موجودات به نماز و تسبیح خود علم دارند و این امر از روی درک و شعور است نه تکوینی و ناآگاهانه.
تسبیح موجودات نسبت به خداوند دائمی است. در بعضی سورهها به صورت فعل ماضی آمده است: «سبّح» و در بعضی فعل مضارع. «یسبّح»
پیام ها
1- موجودات آسمانها و زمین، نوعی شعور و درک دارند. «سبّح للّه»
2- اگر بعضی انسانها اهل تسبیح نیستند، ولی تمام هستی تسبیحگوی خدا هستند. «سبّح للّه...»
3- عزّت و حکمت الهی است که همه را به تسبیح جذب میکند. «سبّح للّه... و هو العزیز الحکیم»
4- گرچه قدرت، در افراد عادی عامل از دست رفتن تعادل است، ولی خداوند هم قدرت دارد و تمام کارهایش نیز حکیمانه است. «العزیز الحکیم»
توضیحات
سیمای سوره حشر
این سوره بیست و چهار آیه دارد و در مدینه نازل شده است.
به مناسبت کلمهی «حَشر» که در آیه دوم آمده، آن را «حشر» نامگذاری کردهاند. البتّه مراد از آن، حشر در قیامت نیست، بلکه اجتماع مردم برای کوچ کردن است.
آغاز و انجام این سوره درباره تسبیح همه موجودات هستی برای خداوند است و محتوای آن بیشتر درباره همکاری منافقان با یهودیان مدینه برای توطئه علیه مسلمانان است که قرآن میفرماید: نقشههای آنان به جایی نمیرسد و جز خواری و شکست، چیزی برای آنها به دنبال ندارد.