آیه
وَالذَّارِیَاتِ ذَرْواً
فَالْحَامِلاَتِ وِقْرًا
فَالْجَارِیَاتِ یُسْراً
فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْراً
إِنَّمَاتُوعَدُونَ لَصَادِقٌ
وَإِنَّ الدِّینَ لَوَاقِعٌ
ترجمه
سوگند به بادهایی که با شدّت اشیا را پراکنده میکنند.
پس به ابرهای گران بار سوگند.
پس به کشتیهایی که به آسانی در حرکتند سوگند.
پس به فرشتگانی که کارها را تقسیم میکنند سوگند.
که آنچه وعده داده میشوید، قطعاً راست است.
و حتماً (روز) جزا واقعشدنی است.
نکته ها
«ذاریات» جمع «ذاریة» به معنای بادهای شدید، از «ذرو» به معنای پاشیدن و پراکندن است. «وِقر» به معنای بار سنگین و مراد از آن در اینجا ابرهای پرباران میباشد. «جاریات» به معنای کشتیها یا نهرهای روان است.
بر اساس روایات، مراد از «ذاریات»، بادها ومراد از «حاملات»، ابرها ومقصود از «جاریات»، کشتیها و منظور از «مقسّمات»، فرشتگانی هستند که ارزاق را تقسیم میکنند.** تفسیر نورالثقلین.***
«یُسر»، ضد «عُسر» و به معنای آسانی است. مراد از «فالجاریات یُسراً» کشتیهایی است که به آسانی و آرامی حرکت میکنند.
بادها که عامل حرکت کشتیها و ابرها که مایهی برکت زمین هستند، در این آیات مورد سوگند خداوند واقع شدهاند.
حیات بشر، حیوانات و گیاهان در گرو باران است و بادها در جابجا نمودن ابرها، تعدیل هوا و لقاح گیاهان نقش مهمی دارند.
نقش کشتی در زندگی گذشته وحال بشر بر کسی پوشیده نیست. وسیعترین، ارزانترین و کم حادثهترین راهها، راههای دریایی و سفر با کشتی است. زمانی نقش آن معلوم میشود که چند روزی کشتیهای جهان متوقّف شوند.
امام رضاعلیه السلام فرمود: مراد از «المقسّمات امراً» ملائکهای هستند که هر روز ارزاق مردم را بین طلوع فجر تا طلوع خورشید تقسیم میکنند.**من لایحضر، ج1، ص504.***
در تقسیم ارزاق، به هر فرد و قبیله و منطقهای، سهمی و چیزی داده میشود و چیز دیگری داده نمیشود، تا برای جبران کمبود، مسئله مشارکت، تعاون، رقابت، تجارت، حرکت و ابتکار راه بیفتد و هیچ فرد و قبیلهای، خود را از هر جهت بینیاز نبیند و دست به طغیان نزند. آری تنگناها در کنار گشایشها، به طور حکیمانهای قرار گرفته است. «قرن بسعتها عقابیل فاقتها»** نهجالبلاغه، خطبه 91.***
توجّه به قدرتنمایی خداوند در باد و ابر و کشتی، پذیرفتن معاد را برای انسان آسان میکند. در آغاز این سوره با چهار سوگند پیاپی، قطعی بودن وقوع قیامت بیان شده است.
حروف «انّما» و «انّ»، حرف «لام» در کلمات «لصادق» و «لواقع» و جمله اسمیه، همه نشانهی تأکید هستند.
نمونههایی از وعدههای الهی که در دنیا محقّق شده است:
خداوند به مادر موسی دستور داد که نوزادش را به آب افکند و به او فرمود: ما او را به تو برمیگردانیم و از پیامبرانش قرار میدهیم، «انّا رادوه الیک و جاعلوه من المرسلین»** قصص، 7.*** این وعده بزرگ صورت پذیرفت.
خداوند به پیامبر اسلام وعده داد که تو را در برابر مسخرهکنندگان کفایت میکنیم، «انّا کفیناک المستهزئین»** حجر، 95.*** وعده داد نام تو را بلند میگردانیم، «و رفعنا لک ذکرک»**شرح، 4.*** و به وعدههای خود عمل کرد.
خداوند، بارها پیروزی حقّ بر باطل و خوش عاقبتی اهل تقوا را وعده داده و به وعدهاش عمل کرده است. نام امام حسینعلیه السلام ماند و نام قاتلان او محو شد.
کسانیکه به وعده خود عمل نمیکنند یا عاجزند یا حیلهگر و یا فراموشکار و ذات مقدّس الهی از تمام این عیبها به دور است.
پیام ها
1- سوگند به پدیدههای طبیعی همچون ابر و باد و باران، توجّه اسلام را به کشف قوانین هستی و تدبیر حاکم بر آنها در جهت خداشناسی نشان میدهد. «و الذاریات... فالحاملات... فالجاریات...»
2- خداوند امور انسان را از طریق فرشتگان به انجام میرساند. «والمقسّمات امراً»
3- قرآن، برای اعتلای فکر بشر، او را به محسوسات و غیر محسوسات، متوجّه میسازد. «والذاریات... والمقسّمات امراً»
4- در برابر تردید دیگران، باید با قاطعیّت و صلابت و صراحت از حق سخن گفت. «انما توعدون لصادق» (کلمه انّ و حرف لام، برای تأکید است)
5 - وعده معاد و سرانجام جهان، مستمر و پی در پی بوده است. «توعدون»
6- خداوندی که در هستی آن همه قدرتنمایی کرده است، از عمل به قولش عاجز نیست. «انما توعدون لصادق»
7- این همه اسباب طبیعی و غیر طبیعی، (باد و ابر و کشتی و فرشته)، تنها برای خوردن و مردن و نیست شدن نیست. «و انّ الدین لواقع»
8 - خداوند، هم به وعدههایی که در دنیا داده عمل میکند و هم به وعدههایی که برای آخرت داده است. «انما توعدون لصادق و ان الدین لواقع»
توضیحات
سیمای سوره ذاریات
این سوره شصت آیه دارد ودر مکّه نازل شده است.
نام این سوره از اولین آیه آن گرفته شده است: «والذّاریات ذرواً» و به معنای بادهای تندی است که اشیا را پراکنده میکند.
آغاز و پایان این سوره با معاد است و مباحثی دربارهی توحید و نشانههای خداوند در هستی، داستان فرشتگانی که مهمان حضرت ابراهیم علیه السلام شدند و به او بشارت فرزند دادند، اخطار به قلع و قمع قوم لوط و اشارهای به داستان برخی پیامبران، همچون موسی و نوح و قوم عاد و ثمود، بیشترین آیات این سوره را در برمی گیرد.
قرآن با بیان تاریخ انبیای گذشته و سختیها و مشکلات آنان در راه هدایت مردم، پیامبر اسلامصلی الله علیه وآله را به صبر و استقامت دعوت میکند.