آیه
فَاصْبِرْ عَلَی مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ
وَمِنَ الَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ
ترجمه
پس بر آنچه (مخالفان) میگویند، شکیبا باش و پیش از طلوع خورشید و پیش از غروب، پروردگارت را با سپاس و ستایش، تنزیه کن.
و پارهای از شب را به تسبیح او بپرداز وبه دنبال سجدهها (نیز خدا را تسبیحگوی).
نکته ها
اسلام، در شادی و غم، به تسبیح خداوند فرمان داده است:
در شادی: «اذا جاء نصراللّه والفتح... فسبّح بحمد ربّک...»**نصر، 1 - 3.***
در غم: «فاصبر علی ما یقولون و سبح بحمد ربّک...»
شبیه این دو آیه را در سوره طه آیه 130 میخوانیم: «فاصبر علی ما یقولون و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشّمس و قبل غروبها و من اناء الّیل فسبّح و أطراف النّهار»
پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله گاهی از سخنان یاوه مشرکان، سینهاش تنگ میشد. «و لقد نعلم انک یضیق صدرک بما یقولون»**حجر، 97.*** لذا خداوند به او فرمان صوری میدهد «فاصبر علی ما یقولون»
برخی از عقاید باطل و گفتههای ناروای مشرکان در قرآن نقل شده است، از جمله:
- آنان برای خداوند فرزند و شریک پذیرفته و بتها را واسطه فیض و شفیع میپنداشتند.
- آنان دربارهی پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله کلمات ساحر، کاهن، شاعر، دستپرورده و مجنون میگفتند.
لذا خداوند در این آیات به شکیبایی فرمان داده و راه ایستادگی در برابر مخالفان را، ذکر و یاد خدا بر شمرده است.
در قرآن معمولاً تسبیح همراه با حمد الهی آمده است که شاید به این نکته اشاره دارد که انسان وقتی خود را ناقص و خدا را کامل میبیند، او را تسبیح میکند و چون خداوند نقص او را به کمال تبدیل میکند، حمد او را میگوید. «سبّح بحمد ربّک»
از هیجده مرتبهای که خدا فرمان صبر به پیامبر میدهد، چهار مرتبه صبر در برابر سخنان یاوه است که در سورههای طه آیه 130، ص آیه17، مزّمل آیه 10 و ق آیه 39 آمده است.
به گفته ابنعباس، مراد از قبل از طلوع، نماز صبح و قبل از غروب، نماز ظهر و عصر است و مقصود از «من الّیل» نماز مغرب و عشا و مراد از «ادبار السّجود» نمازهای نافله است.**تفسیر مراغی.***
امام باقرعلیه السلام فرمود: مراد از «ادبار السجود»، دو رکعت نافله پس از نماز مغرب است.**وسائل، ج4، ص73.***
امام صادقعلیه السلام در ذیل آیه «و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشّمس و قبل غروبها» فرمودند: در وقت صبح و شام ده مرتبه بگو: «لا اله الاّ اللّه وحده لا شریک له و له الملک و له الحمد یحیی و یمیت و هو علی کلّ شیء قدیر».**تفسیر مجمع البیان.***
اوقات عبادت در اسلام براساس علائم طبیعی همچون حالات ماه و خورشید است که در دسترس همگان است. «قبل طلوع الشّمس و قبل غروبها»
پیام ها
1- توجّه به قدرت خداوند، سبب صبر و استقامت در برابر ناملایمات میگردد. «لقد خلقنا السّموات و الارض... فاصبر...»
2- ارشاد و هدایت و تبلیغ و تعلیم، به صبر و پشتکار نیاز دارد. «فاصبر»
3- انبیا، با تذکّر و سفارش الهی راه هدایت را پیش میبرند. «فاصبر»
4- صبر در مقابل زخم زبان و نیش و نوشها، حتی برای پیامبر طاقتفرساست لذا خداوند به آن توصیه میکند. «فاصبر علی ما یقولون»
5 - عامل و پشتوانه صبر، یاد خداست. «فاصبر... و سبّح بحمد ربّک»
6- تسبیح خداوند باید همراه با ستایش او باشد. تنزیه او از عیبها کافی نیست، حمد و ستایش نیز لازم است. «و سبّح بحمد ربّک»
7- ربوبیّت خدا، انگیزهی ستایشِ ما و ستایش ما، عامل رشد ماست. «بحمد ربّک»
8 - تسبیح و تنزیه خداوند، بر حمد و ستایش او مقدّم است. «و سبّح بحمد ربّک»
9- برای عبادت و دعا، بعضی از زمانها اولویّت دارند. «قبل طلوع الشّمس و...»
10- انسان برای تکامل معنوی، به تکرار و تداوم عبادت نیاز دارد. «قبل طلوع الشّمس و قبل الغروب . و من الّیل»
11- پیروان پیامبر، بخشی از شب را به عبادت میپردازند. «و من الّیل فسبّحه»
12- علاوه بر اذکار و نمازهای واجب، نمازها و اذکار مستحب نیز مورد سفارش خداوند است. «و ادبار السّجود»