آیه
وَإِذْ قَالَ مُوسَی لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ لِمَ تُؤْذُونَنِی وَقَدْ تَّعْلَمُونَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ فَلَمَّا زَاغُواْ أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ
ترجمه
و آنگاه که موسی به قوم خود گفت:ای قوم من! با این که میدانید من فرستاده خدا به سوی شما هستم، چرا اذیّتم میکنید؟ پس چون منحرف شدند، خداوند دلهای آنان را منحرف ساخت و خداوند قوم فاسق را هدایت نمیکند.
نکته ها
«زاغَ» از «زیغ» به معنای انحراف از مسیر حق است. روح انسان به راه مستقیم تمایل دارد و این انسان است که آن را منحرف میکند.
در آیات قبل، انتقاد از گفتار بدون عمل بود، در این آیه انتقاد از عمل بر خلاف علم است که چرا با اینکه میدانند او پیامبر خداست، او را اذیّت و آزار میدهند.
خداوند، کیفر و پاداش را بر اساس عدل و حکمت خود و عملکرد انسان قرار میدهد. او از طریق عقل و فطرت و فرستادن پیامبران مردم را هدایت میکند، هر کس هدایت را پذیرفت، بر هدایتش میافزاید: «والّذین اهتدوا زادهم هدی»**محمّد، 17.*** و هر کس با علم و اراده، راه انحراف را انتخاب کند، خداوند او را رها میکند. «زاغوا ازاغ اللّه»
آزار و اذیت حضرت موسی و پیامبر اکرم
اذیّتهایی که قوم موسیعلیه السلام در مورد او روا داشتند، بسیار بود، از جمله میگفتند:
«لن نؤمن لک حتّی نری اللّه جهرة»**بقره، 55.*** هرگز به تو ایمان نمیآوریم تا این که خداوند را به طور آشکار ببینیم.
«لن نصبر علی طعام واحد»**بقره، 61.*** ما بر یک نوع طعام صبر نمیکنیم.
«لن ندخلها حتّی یخرجوا منها»**مائده، 22.*** تا آنها از آنجا بیرون نشوند، ما داخل نخواهیم شد.
«فاذهب انت و ربّک فقاتلا انّا هاهنا قاعدون»**مائده، 24.*** تو و پروردگارت بروید و با آنها جنگ کنید، ما نشستهایم.
«اجعل لنا الهاً کما لهم آلهة»**اعراف، 138.*** برای ما نیز خدایی مثل خدایان این بت پرستان، قرار بده.
«قالوا اوذینا من قبل ان تأتینا و من بعد ما جئتنا»**اعراف، 129.*** ای موسی! ما هم پیش از آمدن تو و هم پس از آن در رنج و شکنجه بودهایم.
پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله نیز مورد آزار و اذیّت مشرکان و منافقان قرار داشت، چنانکه قرآن میفرماید:
«و منهم الّذین یؤذون النّبی و یقولون هو اُذن»**توبه، 61.*** بعضی (از منافقان) کسانی هستند که دائم پیامبر را آزار میدهند و میگویند او زود باور است.
«والّذین یؤذون رسول اللّه لهم عذابٌ الیم»**توبه، 61.*** برای آنها که پیامبر خدا را اذیّت میکنند، عذاب دردناک آماده و مهیا است.
«ان ذلکم کان یؤذی النّبیّ فیستحیی منکم»**احزاب، 53.*** این کار شما پیامبر را آزار میدهد و او از شما شرم میکند (که ناراحتی خود را اظهار کند).
یکی دیگر از آزارهایی که پیامبر اسلام میدید، سستی بعضی از مسلمانان برای جهاد بود که میگفتند: «انّ بیوتنا عورة»**احزاب، 13.*** خانههای ما حفاظ ندارد، «لاتنفروا فی الحّر»**توبه، 81 .*** هوا گرم است، «بَعُدت علیهم الشقة»**توبه، 42.*** راه دور است، «و لاتفتنّی الا فی الفتنة سقطوا»**توبه، 49.*** با شرکت در جنگ تبوک ممکن است نگاه ما به دختران و زنان رومی بیفتد و گرفتار شویم، اسلحه و امکانات کم است و...
با توجّه به آیات قبل که فرمود: چرا به گفتار خود عمل نمیکنید و خدا رزمندگان را دوست دارد، معلوم میشود که مراد از آزار در این آیه، سستی در جهاد و رفتن به جبهه است.
پیام ها
1- تاریخ زندگی حضرت موسیعلیه السلام بخاطر درسها و عبرتهایی که دارد نباید فراموش شود. «و اذ...»
2- آشنایی با تاریخ بزرگان، سبب تسلّی و دلداری است. «اذ قال موسی لقومه... لِمَ تؤذوننی»
3- گاهی خودیها بیش از بیگانگان مشکل آفرینی میکنند. «یا قوم لِمَ تؤذوننی»
4- در نهی از منکر، از اهرم عاطفه استفاده کنید. «یا قوم لِمَ تؤذوننی»
5 - اذیّت یاران، نباید سبب قهر و طرد آنها شود. «یا قوم لِمَ تؤذوننی»
6- علم و آگاهی، مسئولیّت آور است. از آگاهان انتظار میرود که به علم خود عمل کنند. «لِمَ تؤذوننی و قد تعلمون...»
7- گفتار و رفتاری که موجب آزار رهبران دینی شود، به انحراف انسان میانجامد. «لِمَ تؤذوننی... زاغوا»
8 - انحراف در گفتار و رفتار، مقدّمه انحراف دل و روح و شخصیّت و هویّت و فرهنگ و فکر انسان است. «فلمّا زاغوا ازاغ اللّه قلوبهم»
9- گناه، محرومیّت از هدایت الهی را به دنبال دارد. «واللّه لایهدی القوم الفاسقین»