حفظ امانت، در نزد همه نیکو، و خیانت در آن، نسبت به هر کسی باشد زشت است. رد امانت، یک ارزش است، گرچه از یهود باشد.
خیانت در امانت شامل کتمان علم، حرفه و حق، تصاحب اموال مردم، اطاعت از رهبران غیر الهی، انتخاب همسر یا معلم نااهل برای فرزندان و... میشود.
امانت سه گونه است:(335)
الف: میان انسان و خدا. (وظایف و واجباتی که برانسان تعیین شده است.)
ب: میان انسان و دیگران. (اموال یا اسرار دیگران نزد انسان).
ج: میان انسان و خودش. (مثل علم و عمر و قدرت که در دست ما امانتند.)
در فرهنگ قرآن، امانت مفهوم وسیعی دارد و تمام شئون زندگی سیاسی، اجتماعی و اخلاقی را شامل میشود از جمله:
الف: تمام نعمتهای مادی و معنوی مثل مکتب، قرآن، رهبر، فرزند و آب و خاک.
ب: اهل بیت پیامبر علیهم السلام.
ج: هم خودمان، امانت برای خویشتنیم، چنان که در آیه دیگر میخوانیم: أنکم کنتم تختانون أنفسکم (بقره، 187.)
و هم جامعه برای ما.
د: انفال، غنائم، خمس، زکات و اموال عمومی. (ورود آیه در سوره انفال و غنائم جنگ بدر) ه: امام باقر (علیه السلام) فرمود: احکام دین، فرائض و واجبات الهی، امانت است.
و: حکومت و مسئولیت.
بنابراین نافرمانی و ادا نکردن حقوق و وظایف خود در ارتباط با این امانتها، خیانت است، چنان که ابن عباس میگوید: هر کس چیزی از برنامههای اسلامی را ترک کند، یک نوع خیانتی به خدا و پیامبر مرتکب شده است. همان گونه که پیشی گرفتن ناصالحان بر صالحان در مسئولیتهای اجتماعی، خیانت به خدا و رسول و مسلمانان است.
خیانت، با ایمان سازگار نیست. لازمه ایمان، امانت داری است.
سابقه پاکی و امانت و امی بودن پیامبر، نشانه حقانیت اوست.
حاج شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح الجنان، به خواب فرزندش آمد و گفت: کتابی نزدم امانت بوده، آن را به صاحبش برگردان تا من در برزخ راحت باشم. وتی بیدار شد به سراغ کتاب رفت، با نشانههایی که پدر گفته بود تطبیق داشت، آن را برداشت. وقتی میخواست از خانه بیرون برود، کتاب از دستش افتاد و کمی ضربه دید. او کتاب را به صاحبش برگرداند و چیزی نگفت، دوباره پدرش به خواب او آمد و گفت: چرا به او نگفتی کتاب تو ضربه دیده است تا اگر خواست خسارت بگیرد و یا رضایت دهد.
وقتی به امانت و توان و صداقت کسی اطمینان پیدا کردید، در واگذاری مسئولیت به او درنگ نکنید.
وفای به عهد مانند احترام به والدین و رد امانت، تنها از حقوق اسلامی نیست، بلکه از حقوق انسانی است. لذا هر خردمند و عاقلی باید آن را مراعات کند.
اهمیت امانت در روایات.
به نماز و روزه و حج مردم ننگرید، به صداقت و امانتداری آنان بنگرید. (میزان الحکمه و سفینه البحار، واژه امانت.)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در آخرین لحظههای عمر خود به حضرت علی (علیه السلام) فرمود: ادا الامانه الی البر و الفاجر فیما قل و جل حتی الخیط و المخیط امانت را به صاحبش برگردان، چه نیکوکار باشد و چه گناهکار، ارزشمند باشد یا ناچیز، اگر بچه مقداری نخ باشد و یا پارچه و لباسی دوخته شده. (بحارالانوار، ج 77، ص 273.)
همه نعمتهای مادی، معنوی و سیاسی، امانت الهی هستند. (امام خمینی (رحمه الله) فرمود: جمهوری اسلامی امانت الهی است) قرآن کریم برخی از اهل کتاب را که امانتدار هستند، ستوده است. و من أهل الکتاب من ان تأمنه بقنطار یؤده الکیک؛ اگر به برخی از اهل کتاب، مال فراوانی به امانت بسپاری، أن را به تو برمیگرداند. (آل عمران، 75).