اگر اعمال بنی الانسان نبود و صورتهای غیبی عملهای زشت ما نبود، جهنمی نبود و همه عالم غیب برد و سلامت بود. و در عین حال، جهنم، باطنش صورت لطف و رحمت الهی است که برای تخلیص مؤمنان معصیت کار و رساندن آنها به سعادت ابدی، چاره منحصره است، زیرا که فطرت مخموره صافیه انسان، چون طلائی است که در ایام عمر، آن را مغشوش و مخلوط به مس نموده باشیم. باید آن طلا را با کورهها و آتشهای ذوب کننده خالص نمود و از غل و غش بیرون آورد که: الناس معادن کمعادن الذهب و الفضة(1384) پس جهنم، برای کسانی که فطرتشان بکلی محجوب نشده و به کف و جهود و نفاق نرسیده باشند، رحمت است در صورت غضب(1385).
خداوند، در قرآن و غیر آن(1386) به حدی بهشت و بهشتیان را در توصیف بالا برده که اگر کسی از شوق شنیدن آن، وفات کند، استبعاد ندارد! آیات جهنم نیز این گونه است، قرآن میفرماید: و لهم مقمع من حدید؛(1387) گرزهای آهنین برای زدن آنان فراهم است. که اگر انسان معاصی خود را در نظر بگیرد و بمیرد، مستبعد نیست! البته ما با منکرین کار نداریم؛ ولی برخی از مقربین از شوق لقای بهشت مردهاند؛ زیرا شنیدن آیات رحمت و نعمت و یا عذاب و نقمت، در انسان موحد تکوینا اثر میگذارد و او از مشوقات یا مخوفات جان میسپارد، با این همه این آیات در ما هیچ اثر نمیکند!(1388)
توجه دادن به دوزخ، هشداری غرور شکن است.
از شکستهایی نگران باشید که به جهنم منتهی میشود، و الا در هر جنگی احتمال شکست وجود دارد.
نتیجه مخالفت با رسول خدا و امت اسلامی، تحت ولایت غیر خدا در آمدن و سقوط در جهنم است.
دوزخ، برای گروهی جایگاه ابدی و خلود است.
پیروی از شیطان، موجب همنشینی با او در جهنم است.
در بهشت، کینه و دشمنی نیست، سراسر صلح و صفاست ولی در جهنم، افراد یکدیگر را لعن و نفرین میکنند.
در قیامت، بهشتیان و دوزخیان با یکدیگر گفتگو دارند. نادی... بهشت و جهنم به گونهای است که بهشتیان پس از استقرار، میتوانند از دوزخیان خبر بگیرند.
گرچه جهنم بسیار بزرگ است و پیوسته میگوید: هل من مزید و بیشتر میخواهد، ولی هر یک از دوزخیان در تنگنا به سر میبرند. همانند دیوار بزرگی که جای میخهای بسیار دارد، ولی هر میخی در فشار است.
جهنم، دست آورد خود انسان است.
جهنم، طبقات و درکات مختلفی دارد و نسبت به شدت و ضعف گناه، تفاوت خواهد داشت و مراتب استحقاق هر یک بر خدا پوشیده نیست.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: روز قیامت، همه انسانها (چه خوب و چه بد) وارد جهنم میشوند، ولی آتش به مؤمنین زیانی نمیرساند، همچون حضرت ابراهیم که آتش بر او سرد شد. بنابراین آیه مورد بحث که ورود همگان را به دوزخ حتمی میداند، با آیاتی که میگوید: مؤمنین از دوزخ دورند منافاتی ندارد. زیرا از سویی وارد دوزخ میشوند، و از سوی دیگر با لطف خداوند آسیبی نمیبینند.
مؤمنان گنهکار، ابتدا به جهنم میروند و سپس به بهشت. زیرا عذاب پس از بهشت معنا ندارد.