یکی از عواملی که برای اصلاح و تربیت به آن توجه ویژه شده است. معاشرت با صالحان و نیکان و پرهیز از مجالست و مؤانست با بدان است. ما در متون اسلامی بابی تحت عنوان مجالست و تأثیر مجالست، هم در جهت مثبت و هم در جهت منفی داریم که مجالست صالحان آثار نیک فوق العادهای دارد و مجالست بدان آثار سوء فوق العادهای دارد و این یک امر اجتناب ناپذیر است. یعنی انسان هر چه بخواهد اثر نگیرد، نمیشود.(1630)
اسلام برای دوستی و انتخاب دوست، سفارشهای زیادی دارد و دوستی با افرادی را تشویق و از دوستی با افردی نهی کرده است.
اگر در شناخت کسی به تردید افتادید، به دوستانش بنگرید که چه افرادی هستند. فانظروا الی خلطائه (بحارالانوار، ج 74، ص 197). تنهایی، از رفیق بد بهتر است. (بحارالانوار، ج 77، ص 173).
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسیدند: بهترین دوست کیست؟ فرمود: کسی که دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد، و گفتارش به علم شما بیفزاید و کردارش یاد قیامت را در شما زنده کند. (تفسیر قرطبی).
حضرت علی (علیه السلام) فرمود: هنگامی که قدرتت از بین رفت، رفقای واقعی تو از دشمنان شناخته میشوند. (غررالحکم.) حضرت علی (علیه السلام) فرمود: رفیق خوب، بهترین فامیل است. در حدیث آمده است: دوستت را در مورد غضب، درهم، دینار و مسافرت آزمایش کن. اگر در این آزمایشها موفق شد، دوست خوبی است.
در شعر شاعران درباره دوست و دوستی، بسیار سخن به میان آمده و به معاشرت و همنشینی با دوستان خوب بسیار سفارش شده است: همنشین تو از تو به باید / تا تو را عقل و دین بیفزاید.
و از همنشینی با دوستان بد مذمت شده است، رفیق بد به مار خوش خط و خالی تشبیه شده است که زهری کشنده در درون دارد.
تا توانی میگریز از یار بد یار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند یار بد بر جان و بر ایمان زند.
یا دوست بد به ابر تیرهای تشبیه شده است که خورشید با آن عظمت را میپوشاند
با بدان منشین که صحبت بد گرچه پاکی تو را پلید کند
آفتاب بدین بزرگی را پارهای ابر ناپدید کند
دوستان فاسد، فکر و شخصیت انسان را میپوشانند.
در قرآن نام برخی به عنوان گمراه کننده آمده است، از قبیل: ابلیس، فرعون، سامری، دوست بد، رؤسا و نیاکان منحرف.
دوست بد، مایه زیان آدمی است.
دوست بد، همچون شیطان، زشتیهای انسان را زیبا جلوه میدهد.