بعد از آنكه حضرت امیرالمؤمنین(ع) به فرزندشان توصیه كردند، از عواملی كه تو را گرفتار خودت میكند برحذر باش. میفرمایند: نگرانی از رزق یكی از عوامل گرفتاری انسان به خودش و غفلت از خدا است، و در این فراز به این نكته میپردازند.(183)
روح انسان در ذات خود، توان ارتباط با عالم غیب را داراست، چون جنسش مجرد است، به اصطلاح «روح انسان فعّال است، نه منفعل» و استعداد ارتباط با عالم غیب در آن هست، مشكل انسان گرایشها و توجّهاتش به عالم مادون است كه مانع این ارتباط شده است. هر اندازه روح انسان اسیر حرصها، غضبها و شهوات شد، به همان اندازه ارتباطش با عالم غیب بریده میشود. درست است كه جنس روح، جنس ارتباط با عالم غیب است، ولی جهتش اگر جهت ارتباط با عالم غیب نباشد، از ارتباط با عالم غیب محروم میشود. تمام دستورات دین برای آن است كه این جهتگیری را اصلاح كند و وقتی از این زاویه به دستورات دین بنگریم بصیرتهای بسیاری برای نجات از حیلههای شیطان و قدم در سلوك الیالله، در آن دستورات نهفته است.
وقتی حضرت(ع) میفرمایند:
«... وَاعْلَمْ یا بُنَیَّ! اَنَّ الرِّزْقَ رِزْقانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُكَ»
فرزندم...! بدان كه رزق، دو رزق است: رزقی كه تو به دنبال آن هستی و رزقی كه آن به دنبال تو است.
عنایت داشته باشید این حرف، حرف امام معصوم است، اگر عقل معمولی یا بهتر بگویم «وَهْم» آن را تصدیق نكرد، باید آن وَهْمِ عقلنما را عوض كرد. سخن امام معصوم از عقل قدسی نشأت گرفته است، یعنی عقلی كه قواعد كلّ هستی را میبیند. حالا اگر رسیدیم به اینكه این حرف، حرفِ امام معصوم است، نباید بر اساس «وَهْمِ» خودمان آن را تحلیل كنیم. ما معتقدیم در روش تحقیق ، باید تكتك حرفهایی را كه امام معصوم زده بگیریم و بر روی آنها دقّت كنیم و ببینیم منظور آن حضرت چه بوده است. حالا اگر بیاییم تمام عمرمان را صرف این نکته بكنیم كه آیا این حرفها راست است یا نه، پس چه وقت به آن عمل كنیم؟!
خداوند در قرآن میفرماید: «ما مِنْ دابَّةٍ فِیالْاَرْضِ اِلاّ عَلَیاللهِ رِزْقُها»؛(184) هیچ جنبندهای نیست جز اینكه رزقش بر خدا واجب است. یعنی آن رزقِ حقیقی كه خداوند برای جنبندهها تقدیر كرده، طوری است كه خداوند برای خود واجب كرده است كه آن را به موجودات برساند. در همین رابطه حضرت میفرمایند: آن رزقی كه خدا تقدیر كرده است تو را میجوید تا به تو برسد. البته اگر بخواهید از این آیه و روایات اینطور نتیجه بگیرید كه ما نباید تلاش بكنیم، خودِ رزق میآید، با حرف خدا و امامان معصوم(ع) بازی میكنید. آری؛ آن رزق مقدّر را كسی نمیتواند از تو بگیرد، تلاش اضافه هم آن را اضافه نمیكند، ولی این در صورتی است كه تو در شرایطی طبیعی و در تعادل انسانی قرار داشته باشی. حضرت دارند با عقل آدمها حرف میزنند. میگویند: خودت را ذلیل رزقت نكن، نفرمودند اصلاً تحرّك نداشته باش و برنامهریزی نكن و از حالت یك انسان معمولی هم خارج شو.