(117) لَقَد تَّابَ اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ وَالْمُهَجِرِینَ وَالْأَنْصَارِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ فِی سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ مَا کَادَ یَزِیغُ قُلُوبُ فَرِیقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ
همانا خداوند، لطف خود را بر پیامبر و مهاجران و انصاری که او را در لحظهی دشوار (جنگ تبوک) پیروی کردند، سرازیر نمود، پس از آنکه نزدیک بود دلهای بعضی از آنان منحرف شود (و در جبهه حضور نیابند.) سپس خداوند لطف خود را به آنان بازگرداند، همانا او به آنان رؤف و مهربان است.
نکتهها:
جنگ تبوک دشواریهای بسیار داشت از جمله: دوری راه، گرمی هوا، فصل چیدن میوهها و محصولات، و هیبت و قدرت دشمن. لذا بعضیها که از منافقان نبودند، سایهبان منزل و آب خنک و همسر را بر جبهه و مشقّات راه ترجیح دادند و نرفتند، مثل ابوخثیمه که چون متنبّه شد، تلاش کرد و پس از چند روز تأخیر، خود را به پیامبرصلی الله علیه و آله و مسلمانان رساند.
منافقان در جنگ تبوک سه گروه بودند:
1- عدّهای به بهانهی مفتون شدن به دختران زیبای رومی، به جبهه نرفتند.
2- جمعی مردم را از رفتن دلسرد میکردند.
3- بعضی گرمی هوا را بهانه میآوردند، یا اجازهی ماندن میگرفتند.
امّا در مقابل، عدّهای عاشقانه همراه پیامبرصلی الله علیه و آله رفتند واگر وسیلهی سفر نداشتند، از اندوه، اشک میریختند. داستانِ عقب ماندنِ ابوذر غفاری که بالاخره خود را به پیامبر رساند، مربوط به همین ماجراست.
در جنگ تبوک، کار چنان سخت شد که گاهی یک خرما را چند نفر میمکیدند**تفسیر مجمعالبیان.***
شاید به دلیل این آیه و آیهی بعد که پذیرش توبه مطرح است، نام این سوره را علاوه بر برائت، توبه نیز گفتهاند.
پیامها:
1- خداوند، پیامبر و رزمندگان را در صحنههای خطرناک، مورد لطف خاصّ خویش قرار میدهد. (تاب اللَّه ...)
2- همهی انسانها، حتّی پیامبران، به لطف الهی نیازمندند. (تاب اللَّه علی النبی و المهاجرین والأنصار)
3- توبهی الهی، به معنای لطف خاصّ او به پیامبر و مؤمنان است که گاهی در قالب عفو و بخشش نسبت به گنهکاران جلوه میکند. (تاب اللَّه)
4- نشانهی ایمان واقعی، اطاعت از رهبر در شرایط دشوار است. (اتبعوه فی ساعة العسرة)
5 - سختیهای زندگی، لحظه وساعتی بیش نیست و میگذرد. (ساعة العسرة)
6- انسان، هر لحظه در معرض لغزش و انحراف است، پس باید به خدا روی آورد. (کاد یزیغ قلوب فریقٍ)
7- تنها راه نجات از سقوط، لطف الهی است. (تاب اللَّه...ثم تاب علیهم)