(119) إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّکَ وَلِذَلِکَ خَلَقَهُمْ وَتَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ
مگر کسی که پروردگارت به او رحم کند، و (خداوند) برای همین (رحمت) مردم را آفرید، و فرمان پروردگارت صادر شده که دوزخ را از جنّ و انس پر خواهد کرد.
نکتهها:
بعضی گفتهاند: معنای آیه این است که مردم دائماً اختلاف دارند، مگر کسانی که در سایهی لطف و رحمت الهی، گرفتار اختلاف نشوند و خداوند برای همین وحدت کلمه، آنان را آفرید.**تفسیر اطیبالبیان.***
فلسفهی آفرینش انسان، در آیات قرآن با عناوین مختلفی مطرح شده است: در یک جا میخوانیم: (و ما خلقت الجنّ و الانس الاّ لیعبدون)**ذاریات، 56.*** که دلیل آفرینش جنّ و انسان، عبادت آنها دانسته شده است. در جای دیگری میفرماید: (الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم ایّکم احسن عملا)**ملک، 2.*** یعنی خداوند، مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید. و در آیهی فوق نیز آمده است: (لذلک خلقهم) یعنی ما انسانها را آفریدیم تا مشمول رحمت خویش نماییم. در ظاهر به نظر میرسد که فلسفهی آفرینش انسان، سه عنوان متفاوت یعنی: عبادت، آزمایش و رحمت است. امّا با کمی دقّت نظر متوجّه میشویم که هر سه موضوع دارای یک نقطهی مشترک هستند و آن تکامل روحی و معنوی انسانهاست.
در آیهی قبل آمد که انسان آزاد است و در آخر این آیه میفرماید: ما حتماً دوزخ را از انسان و جنّ پر میکنیم. آنچه از جمع بین این دو آیه فهمیده میشود، این است که انسان در انتخاب راه آزاد است، ولی به خاطر پذیرش راه باطل، جهنّمی میشود.
در روایات متعدّد آمده است که نمونهی روشن اختلاف مردم، مسألهی رهبری معصوم است که طبیعتاً به جز آن گروه که مشمول رحمت الهی و در خط اهلبیت علیهم السلام و پیشوایان معصوم قرار گرفتهاند، بقیهی مردم منحرف شدهاند.**تفسیر کنزالدقائق.***
امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند انسان را آفرید تا کارهایی انجام دهد و مستحقّ رحمت الهی شوند.**تفسیر نورالثقلین ؛ توحید صدوق، ص 403.***
پیامها:
1- تنها راه برچیده شدن اختلافات، لطف و رحمت الهی است.(الاّ مَن رحم ربّک)
2- عامل وحدت، فقط امدادهای الهی است و محورهای دنیوی و مادّی، اموری فانی، مقطعی، یک بعدی و خیالیاند.(الاّ مَن رحم ربّک)
3- فلسفهی خلقت بشر، پذیرش و دریافت رحمت الهی است.(و لذلک خلقهم)
4- خداوند قوانین و سنّتهایی را بر خود لازم کرده است.(و تمّت کلمة ربک)
5 - قهر حتمی الهی، بعد از لطف او و فرستادن انبیا و کتب و موعظه و هشدار و مهلت دادن مطرح است.(رحم ربک... لاملأنّ جهنّم)
6- خداوند با قرار دادن فطرت و عقل از درونِ انسان و ارسال انبیا و کتب آسمانی از بیرون، حجّت را بر مردم تمام کرده است(و تمّت کلمة ربّک)
7- جهنّم محدودیّت دارد.(لاملأنّ جهنّم)
8 - جنّ نیز مانند انسان، دارای تکلیف و کیفر وپاداش است. (من الجنّة والناس)