(100) وَالسَّبِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَجِرِینَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَنٍ رَّضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِینَ فِیهَآ أَبَداً ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ
ونخستین پیشگامانِ از مهاجران و انصار و کسانی که با نیکوکاری آنان را پیروی کردند، خداوند از آنها راضی است و آنان نیز از خدا راضی، و (خدا) برای آنان باغهایی فراهم ساخته که نهرها از پای (درختان) آن جاری است، همیشه در آن جاودانهاند. این است رستگاری و کامیابی بزرگ.
نکتهها:
در این آیه، مسلمانانِ صدر اسلام به سه گروه تقسیم شدهاند:
1- پیشگامان در اسلام و هجرت.
2- پیشگامان در نصرت پیامبر و یاری مهاجران.
3- متأخّران که راه آنان را ادامه دادهاند.
امام صادق علیه السلام فرمودند: ابتدا خداوند نام مهاجرین با سابقه را برده، سپس نام انصار و یاوران را و سپس نام پیروان آنان را بیان نموده است. بنابراین جایگاه و مقام هر گروه را در جای خود بیان کرده است.**تفسیر نورالثقلین ؛ کافی، ج2، ص41.***
به اتّفاق همهی مسلمانان، اوّلین زن مسلمان حضرت خدیجه و اوّلین مرد مسلمان به اتّفاق شیعه ونظر بسیاری از اهلسنّت، علیبن ابیطالب علیهماالسلام است.**روایات در الغدیر، (ج3، ص 220 - 240) و احقاقالحق، (ج3، ص114 - 120) آمده است.*** چنانکه گفتهاند: میان تاریخنویسان خلافی نیست که علیبن ابیطالب علیهماالسلام ، اوّلین مرد مسلمان است.**تفسیر قرطبی، ج 5، ص 3075 ؛ به نقل از مستدرک حاکم.*** البتّه عدّهای میگویند: ایمانِ نوجوانی ده ساله چه ارزشی دارد؟ در جواب آنان باید گفت: نبوّت حضرت عیسی و حضرت یحیی نیز در کودکی بود و ارزش داشت!
پیامها:
1- سبقت در کار نیک، ارزش است و موقعیّت پیشگامان در نهضتها باید حفظ شود. (السابقون الأوّلون)
2- همهی مهاجران و انصار، مورد رضای الهی و ستایش قرآن نیستند، بلکه برخی چنیناند. (مِن المهاجرین...) (کلمهی «مِن»، به معنای بعض است)
3- تنها پیروی از نیکیها وکمالات گذشتگان ارزش است، نه هر پیروی وتبعیّتی. (اتّبعوهم باحسان)
4- اگر مؤمن، به قضای الهی راضی باشد، خدا هم از او راضی است. (رضی اللَّه عنهم ورضوا عنه)
5 - بهشت در سایهی ایمان، سبقت، هجرت، نصرت و تبعیّت به احسان است. (السابقون... اعدّ لهم جنّات...)