(116) فَلَوْلَا کَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِکُمْ أُوْلُواْ بَقِیَّةٍ یَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِی الْأَرْضِ إِلَّا قَلِیلاً مِّمَّنْ أَنْجَیْنَا مِنْهُمْ وَاتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مَآ أُتْرِفُواْ فِیهِ وَکَانُواْ مُجْرِمِینَ
پس چرا در قرون قبل از شما، صاحبان علم و قدرتی نبودند تا مردم را از فساد در زمین باز دارند، مگر گروه کمی از کسانی که از میان آنان نجاتشان دادیم، و ستمگران دنبالهرو و دلبستهی مال و مقامی شدند که در آن مست و سرکش شده بودند و آنان مردمی مجرم و گناهکار بودند.
نکتهها:
کلمهی «بَقیّة» که 3 بار در قرآن آمده، به معنای باقیمانده است، امّا معمولاً در لغت عرب، به فضل و قدرت گفته میشود. شاید به خاطر آنکه انسان اجناس نفیس را نزد خود ذخیره میکند و باقی نگه میدارد، و شاید هم به جهت آنکه افرادی در صحنه باقی میمانند که دارای قدرت و قوّت بیشتری هستند.
در این آیه خداوند از گروهی انتقاد کرده که چرا مجهّز به علم و قدرت نمیشوند تا جامعه را هشدار دهند.
این هشدار با لحن «لولا» بارها در قرآن تکرار شده است، از جمله: آیهی (فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة)**توبه، 122.*** و آیهی (لولا ینهاهم الربّانیون و الاحبار)**مائده، 63.***
چون آیهی 114 پیرامون نماز و این آیه در مورد نهی از منکر است، بجاست تا به آیاتی از قرآن مجید که در آنها مسائل «نماز» و «امر به معروف ونهی از منکر» در کنار هم و متأثّر از یکدیگر آمده، اشارهای داشته باشیم. از جملهی این آیات عبارتند از:
الف: (انّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر)**عنکبوت، 45.*** قطعاً نماز، انسان را از زشتیها و منکرات باز میدارد.
ب: (انّ الحسنات یذهبن السیئات)**هود، 114.*** همانا خوبیها (مثل نماز) بدیها را محو میکند.
ج: (اقم الصلوة و أمر بالمعروف و انه عن المنکر)**لقمان، 14.*** نماز به پادار و امر به معروف کن و از منکر بازدار.
د: (الذین ان مکنّاهم فی الارض اقاموا الصلوة و اتوا الزکاة و امروا بالمعروف و نَهَوا عن المنکر)**حج، 41. ***مؤمنان واقعی آنانند که اگر در زمین به آنها مکنت و قدرت بخشیم، نماز به پا میدارند و زکات میپردازند.
پیامها:
1- در همهی زمانها، افراد بیتفاوت نسبت به مفاسد اجتماعی، محکوم و مورد انتقادند. (فلو لا من القرون...)
2- بیشترین مسئولیّت در نهی از منکر، بر عهدهی صاحبان علم و قدرت است. (اولوا بقیّة)
3- در هر جامعهای، افراد مصلح و دلسوز در اقلیّت هستند.(الاّ قلیلا)
4- رمز سقوط امّتهای پیشین، بیتفاوتی و ترک نهی از منکر بوده است.(الا قلیلاً ممّن انجینا)
5 - نتیجهی دلسوزی مصلحین و اصلاح جامعه، نجات از قهر الهی است.(انجینا)
6- ظلم، عیّاشی و جرم، اضلاع مثلث شوم سقوط و هَلاکتاند. (ظلموا، اترفوا، مجرمین)