جزء ( 12 )
(6) وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَی اللَّهِ رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِی کِتَبٍ مُّبِینٍ
و هیچ جنبندهای در زمین نیست، مگر آنکه روزی او بر خداست و او قرارگاه دائمی و جایگاه موقّت او را میداند. همه در کتاب آشکاری ثبت است.
نکتهها:
کلمهی «دابّة» از «دَبیب» به معنای آهسته راه رفتن و قدمهای کوچک برداشتن است، ولی به هر جنبندهای اطلاق میشود.
«رزق» به معنای بخشش مستمرّ است، چه مادّی و چه معنوی، و لذا در دعا میخوانیم: «الّلهم ارزقنی... قلباً خاشعاً...و لساناً ذاکراً... وعلماً نافعا»**بحار، ج 95، ص 258.*** رزقی که خداوند میدهد از هر جهت مناسب با موجودات است، مثلاً غذای کودک در شکم مادر به تناسب نیاز او تغییر میکند تا آنکه پس از تولّد تبدیل به شیری گوارا میشود و الاّ انسان با چه قدرتی میتوانست به نوزاد در رحمِ مادر غذا برساند و یا نوزاد چگونه میتوانست غذای خود را بدست آورد. (و کایّن من دابةٍ لاتحمل رزقها الله یرزقها)**عنکبوت، 60.***
«مستقرّ»، به معنای جایگاه ثابت و «مستودع» به معنای ودیعه گذاشتن و گرفتن آن است که کنایه از جایگاه موقّت است.
حضرت علی علیه السلام در وصیّت به فرزندش امام حسن میفرماید: رزق دوگونه است: نوعی از آن را باید با تلاش و کوشش بدست آوری و نوعی دیگر خود به سراغ تو میآید.**بحار، ج 5، ص 147.*** (مثل نور، باران وهوا در طبیعت و هوش، حافظه واستعداد در انسان)
پس مراد آیه آن نیست که در گوشهای بنشینیم و منتظر نزول غذای آسمانی باشیم، بلکه منظور آن است که هم کار و تلاش داشته باشیم و هم آنچه را بدست میآوریم رزقی از جانب خدا بدانیم، لذا همهی پیشوایان دینی ما کار میکردهاند.
لازمهی رزقرسانی به همهی موجودات، علم به مکان و نیاز آنهاست، باید یک سیستم بسیار دقیق وجود داشته باشد که آخرین آمار، آخرین نیازها و آخرین قرارگاه را بداند. تعداد انسانها و حیوانات از دریایی، هوایی و صحرایی و همهی موجودات ریز و درشت با ویژگیهای گوناگون و نیازهای بسیار متنوّع آنان را بداند. (یعلم مستقرها و مستودعها)
اگر همهی امور در کتاب مبین است (کلٌ فی کتاب مبین)، پس کسی که علم کتاب را داشته باشد، همه چیز را میداند. در آیه آخر سورهی رعد میخوانیم: به کفّار بگو: شاهد من خداوند است و کسی که علم کتاب را دارا است. روایات شیعه و سنّی میگویند که مراد از این شخص حضرت علی علیه السلام است.
خداوند دو سنّت دارد: یکی سنّت رزق رسانی و یکی سنّت اجرای امور از طریق اسباب و وسایل، بنابراین رسیدن به رزق منافاتی با قانون تلاش انسانها ندارد.
پیامها:
1- موجود زنده، حقّ تغذیه دارد و خداوند این حقّ را بر خود واجب کرده است. (ما من دابّة فی الارض الاّ علی اللّه رزقها)
2- رزق ما بدست خداست، در برابر دیگران گردن خم نکنیم. (ما من دابّة... الاّ علی اللّه رزقها)
3- دربارهی روزی، نه حرص بورزیم و نه بترسیم. (و ما من دابّة ... الاّ علی اللّه رزقها)
4- خداوند، هم منابع رزق را در اختیار ما قرار داده و هم عقل و وسیلهی استخراج، اکتشاف و تحصیل آن را به ما عطا کرده است.(الاّ علی الله رزقها)
5 - هرکجا برویم، زیر نظر خدا هستیم. چه در سفر و چه در حضر. (یعلم مستقرّها و مستودعها)
6- همهی اطلاعات و آمار این جهان به طور دقیق در مرکزی ثبت و ضبط میشود. (کلٌ فی کتاب مبین)