(3) وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَمَی فَانْکِحُواْ مَا طَابَ لَکُمْ مِّنَ النِّسَآءِ مَثْنَی وَثُلَثَ وَرُبَعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُواْ فَوَحِدَةً أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَنُکُمْ ذَ لِکَ أَدْنَی أَلَّا تَعُولُواْ
و اگر میترسید که عدالت را دربارهی (ازدواج با) دختران یتیم مراعات نکنید، (از ازدواج با آنان صرفنظر نمایید و) با زنان دلخواه (دیگر) ازدواج کنید، دوتا، سهتا، یا چهار تا. پس اگر ترسیدید که (میان همسران) به عدالت رفتار نکنید، پس یک همسر (کافی است) یا (به جای همسر دوّم از) کنیزی که مال شماست (کام بگیرید، گرچه کنیز هم حقوقی دارد که باید مراعات شود) این نزدیکتر است که ستم نکنید.
نکته ها:
بعضی مردان، دختران یتیم را برای تکفّل و سرپرستی به خانه میبردند، بعد هم با آنان، با مهریهی کم ازدواج کرده و به آسانی هم آنان را طلاق میدادند. آیه نازل شد که اگر از بیعدالتی بیم دارید، با زنان دیگر ازدواج کنید. آیهی قبل، دربارهی رعایت عدالت در اموال یتیمان بود، این آیه، فرمان عدالت در ازدواج با دختران یتیم است.
دربارهی حکمتِ تعدّد زوجات، میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
الف: تلفات مردها در جنگها و حوادث بیشتر است و زنانی بیوه میشوند.
ب: جوانان، کمتر حاضرند با بیوه ازدواج کنند.
ج: همهی زنان بیوه و بیهمسر، تقوای کافی و قدرت کنترل خود را ندارند.
د: زنان در هرماه، مدّتی عذر دارند و مسائل زناشویی تعطیل است.
نتیجه آنکه برای حفظ حقوق بیوهها طبق شرایطی مرد میتواند همسر دوّم بگیرد تا مشکل هر دو طرف حل شود.
سؤال: در این آیه مسئلهی بیعدالتی به صورت مشکوک بیان شده است: (ان خفتم الا تقسطوا)، امّا در آیه 129 همین سوره میفرماید: (لن تستطیعوا) که شما قدرت آن را ندارید، این دو آیه را چگونه میتوان جمع نمود؟
پاسخ: در مسائل مادّی مانند لباس، مسکن، خوراک و همخوابی باید عادل باشید و اگر میترسید عادل نباشید برنامه دیگری را برای خود تنظیم کنید، ولی در آیه 129 میفرماید: شما هرگز قدرت بر عدالت ندارید که مراد عدالت در علاقه و تمایلات قلبی است چون علاقه در اختیار انسان نیست تا بتواند آن را یکسان تقسیم کند. این پاسخ با استفاده از حدیثی از امام صادق علیه السلام میباشد.**وسائل، ج 21، ص 345.***
پیام ها:
1- اسلام، حامی محرومان، به ویژه یتیمان و بالاخص دختران یتیم است، آن هم در مسألهی عفّت و زناشویی و پرهیز از سوء استفاده از آنان. (...فیالیتامی)
2- لازم نیست برای ترک ازدواج با یتیمان، یقین به بیعدالتی داشته باشیم، احتمال و ترس از آن هم کافی است. (ان خفتم)
3- در انتخاب همسر، میتوان سراغ ایتام رفت، مگر آنکه خوف بیعدالتی باشد. (ان خفتم... فانکحوا)
4- در انتخاب همسر، تمایل قلبی یک اصل است. (طاب لکم)
5 - اسلام، با تعدّد همسر برای مرد، فیالجمله موافق است. (فانکحوا... مثنی و ثلاث و رباع فان خفتم... فواحدة)
6- تعدّد زوجات، هم محدود به چهار همسر است و هم مشروط به مراعات. ه است.**تفسیر نورالثقلین، ج1، ص439 ؛ کافی، ج5، ص363.*** (فانکحوا... رباع فان خفتم... فواحدة)