(11) یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلَدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ فَإِنْ کُنَّ نِسَآءً فَوْقَ اثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَکَ وَإِنْ کَانَتْ وَ حِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَ لِأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وَ حِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَکَ إِنْ کَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَّمْ یَکُنْ لَّهُ وَلَدٌ وَ وَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ کَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِهَآ أَوْ دَیْنٍ ءَاَبَآؤُکُمْ وَ أَبْنَآؤُکُمْ لَاتَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعاً فَرِیضَةً مِّنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیماً حَکِیماً
خداوند درباره (ارث) فرزندانتان به شما سفارش میکند، برای پسر مانند سهم دو دختر است، پس اگر وارثان از جنس زن و بیش از دو نفر باشند، دوسوّم میراث، سهم آنان است و اگر یکی باشد، نصف میراث از آنِ اوست. و برای هر یک از پدر و مادرِ (میّت)، یک ششم میراث است، اگر میّت، فرزندی داشته باشد. امّا اگر فرزندی نداشته و پدر ومادر، تنها وارث او باشند، مادر یکسوّم میبرد (و باقی برای پدر است) و اگر متوفّی برادرانی داشته باشد، مادرش یک ششم میبرد. (البتّه تقسیم ارث) پس از عمل به وصیّتی است که او (متوفّی) سفارش کرده یا پرداخت بدهی اوست. شما نمیدانید پدران و پسرانتان، کدامیک برایتان سودمندترند. این احکام، از سوی خدا واجب شده است، همانا خداوند دانا و حکیم است.
نکته ها:
گرچه دریافتی ارث زن نصف مرد است، ولی بهرهگیریاش دو برابر مرد است. فرض کنید مقدار موجودی 30 باشد که دختر 10 و پسر 20 میبرد، ولی دختر به خاطر آنکه تعهّدی ندارد، سهم خود را پسانداز میکند و برای مخارج زندگی از سهم پسر که 20 بود بهرهمند میشود. پس نیاز خود را از سهم مرد تأمین کرده و سهم خود را ذخیره دارد. بنابراین دختر در گرفتن نصف میگیرد، ولی در بهرهگیری کاملاً تأمین است.
در حدیثی از امام جواد علیه السلام آمده است: هیچگونه هزینه فردی واجتماعی بر عهده زن نیست، علاوه بر آنکه هنگام ازدواج مهریه میگیرد، ولی مرد هم مهریه میدهد، هم خرج زن را عهدهدار است. زن بیهیچ مسئولیّتی سهم ارث دریافت میکند وحقّ پسانداز دارد ولی در بهرهگیری، از همان سهم مرد بهره میگیرد.**تفسیر نورالثقلین.***
احکام ارث، در تورات نیز بیان شده**تورات، سِفر اعداد، باب 27، آیه 8 - 11.*** و در انجیل آمده است که مسیح گفت: من نیامدهام تا احکام تورات را تغییر دهم.
عرب جاهلی، زنان و کودکان را از ارث محروم میکرد، ولی اسلام برای هریک از فرزند و همسر، متناسب با نیازهای آنان سهم الارث قرار داد.
رسیدن ارث به فرزند، انگیزهی فعّالیت بیشتر است. اگر انسان بداند که اموالش به فرزندش نمیرسد، چندان تحرّک از خود نشان نمیدهد. در فرانسه، هنگامی که قانون ارث لغو شد، فعّالیتهای اقتصادی ضعیف شد.
بیشتر بودن سهم فرزندان متوفّی از والدین او، شاید برای آن است که والدین، سالهای پایانی عمر را میگذرانند و نیاز کمتری دارند. اگر متوفّی برادر نداشت، سهم مادر یک سوّم، و اگر داشت یک ششم، و باقی برای پدر است. شاید بدان جهت که مخارج برادران متوفّی معمولاً به عهدهی پدر است، نه مادر.
امام صادق علیه السلام فرمود: پرداخت بدهی میّت برانجام وصیّت او مقدّم است**تفسیر نورالثقلین.*** چنانکه اگر وصیّت او خلاف شرع باشد نباید عملی شود.**بحار، ج100، ص201 وتفسیر قمّی، ج1، ص65.***
شخصی از اینکه زنش دختر زاییده بود، نگران بود. امام صادق علیه السلام این قسمت از آیه را برای او تلاوت فرمود که: (لاتدرون ایّهم اقرب لکم نفعاً)**تفسیر نورالثقلین.***
پیام ها:
1- اسلام، آیین فطرت است. آن گونه که وجود فرزند، تداوم وجود والدین است و خصوصیّات و صفات جسمی و روحی آنان به فرزند منتقل میشود، اموال هم باید به فرزندان منتقل گردد. (یوصیکماللّه فی اولادکم)
2- وصیّت که حقّ خود انسان است، بر حقوق وارثان مقدّم است. (منبعد وصیّة)
3- حقوق مردم، بر حقوق وارثان و بستگان مقدّم است. (من بعد... دین)
4- در تفاوت سهم ارثِ بستگان، حکمتهایی نهفته است که ما نمیدانیم. سهم ارث، بر اساس مصالح واقعی بشر استوار است، هرچند خود انسان بیتوجّه باشد. (لاتدرون ایهم اقرب لکم نفعاً)
5 - علم و حکمت، دو شرط ضروری برای قانونگذاری است. احکام ارث، بر علم و حکمت الهی استوار است. (فریضة مناللّه ...حکیماً علیما)