(97) إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَهُمُ الْمَلَئِکَةُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُواْ فِیمَ کُنْتُمْ قَالُواْ کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ قَالُواْ أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَ سِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِیَها فَأُولَِکَ مَأْوَیهُمْ جَهَنَّمُ وَسَآءَتْ مَصِیراً
همانا کسانی که فرشتگان، جانشان را میگیرند، در حالی که بر خویشتن ستم کردهاند، از آنان میپرسند: شما در چه وضعی بودید؟ گویند: ما در زمین مستضعف بودیم (و به ناچار در جبههی کافران قرار داشتیم) فرشتگان (در پاسخ) گویند: مگر زمین خداوند گسترده نبود تا در آن هجرت کنید؟ آنان، جایگاهشان دوزخ است و بد سرانجامی است.
نکته ها:
پیش از جنگ بدر، کفّار مکّه مردم آن شهر را به جنگ با مسلمانان فراخواندند و تهدید کردند که همه باید شرکت کنند و هر کس تخلّف کند، خانهاش ویران و اموالش مصادره خواهد شد. برخی از مسلمانان هم که ساکن مکّه بودند و هنوز هجرت نکرده بودند، از ترس جان، همراه کفّار به جبههی جنگ با مسلمانان آمدند و در «بدر» کشته شدند، آیه نازل شد و آنان را که با ماندن در محیط کفر و ترک هجرت، به خویش ستم کرده بودند، توبیخ کرد و مقصر دانست.
در روایات آمده است: کسی که به خاطر حفظ دین خود، حتّی یک قدم هجرت کند، اهل بهشت و همنشین حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و ابراهیم علیه السلام است.**تفسیر صافی ذیل آیه.***
پیام ها:
1- فرشتگان به کارهای انسان آگاهند. (الملائکه ... قالوا فیم کنتم قالوا)
2- ترک هجرت واز دستدادن هدف وعقیده، ظلم به خویش است. (شعار «خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو» از نظر قرآن مردود است.) (ظالمیانفسهم)
3- بازخواست گناه «ترک هجرت» پیش از هر چیز دیگر آغاز میشود. فرشتگان مأمور قبض روح در لحظه جان گرفتن ابتدا از آن بازخواست میکنند. (فیم کنتم)
4- هجرت از محیط کفر واجب و سیاهیِ لشکر کفّار شدن حرام است. (کنا مستضعفین... الم تکن ارض اللّه واسعة)
5 - اگر میتوانید، محیط را تغییر دهید، وگرنه از آنجا هجرت کنید تا مؤاخذه نشوید. (ألم تکن ارض اللَّه واسعة فَتهاجروا فیها)
6- توجیه گناه پذیرفته نمیشود. (کنا مستضعفین ...)
7- محیط و جوّ اکثریّت بر انسان مؤثر است، لذا انسان باید با هجرت، فشار محیط را در هم بشکند. (فتهاجروا)
8 - اصل، خداپرستی است نه وطنپرستی. (ألمتکن ارض اللَّه واسعة فتهاجروا)
9- هجرت، یکی از درمانهای استضعاف فکری و عقیدتی است. (کنا مستضعفین... ألمتکن ارض اللَّه واسعة)