افراد گوناگونی هستند که دادن زکات به آن ها بی اشکال است و استحقاق گرفتن زکات را دارند. قرآن این گروه ها را چنین معرفی می کند:
(وَآتَی الْمالَ عَلی حُبِّهِ ذَوی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسّائِلِینَ وَ فِی الرِّقابِ)**بقره/ 177.***.
﴿ صفحه 323﴾
(نیکوکار کسی است که ایمان به خدا آورد...) و مالی را که دوست دارد به خویشاوندان، یتیمان، نیازمندان، در راه ماندگان و گدایان بدهد و در آزاد کردن بردگان به کار گیرد.
(قُلْ ما اَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْر فَلِلْوالِدَیْنِ وَالاَْقْرَبِینَ وَالیَتامی وَالْمَساکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ)**بقره/ 215.***.
بگو آن چه را از اموال خود انفاق می کنید، به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و نیازمندان و در راه ماندگان انفاق کنید.
(وَبِالْوالِدَیْنِ اِحْساناً وَبِذی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکِینِ والْجارِ ذی الْقُرْبی وَالْجارِ الْجُنُبِ وَالصّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمامَلَکَتْ اَیْمانُکُمْ)**نساء/ 36.***.
و به پدر و مادر احسان کنید و نیز به خویشان و فامیل و یتیمان و فقرا و همسایگان خویشاوند و همسایگان بیگانه و دوستان نزدیک و در راه ماندگان و بردگان (همه را از احسان خود بهره مند سازید).
در این آیات، مجموعاً، گروه ها و افراد بسیاری نام برده شده اند که به طور کلی و اجمالا، از صدقات و زکات بهره مند می شوند؛ ولی غیر از این، نکته دیگری نیز هست و شاید از آیات قرآن هم استفاده شود و آن عبارت است از «اصل رعایت مراتب»؛ یعنی هر چند نامبردگان در آیات مذکور استحقاق دریافت صدقات را دارند، ولی در میان آن ها سلسله مراتبی وجود دارد که در صورت محدودیت زکات لازم است آن سلسله مراتب رعایت شود.
کسی که می خواهد انفاق کند، اگر پدر و مادری نیازمند دارد، در مرتبه نخست، لازم است به آنان توجه و احسان کند و پس از اینان نوبت به خویشاوندان و فامیل های نیازمند می رسد. تا این ها باشند نوبت به بیگانگان نمی رسد. هم چنین پس از اینان، همسایگان و بعد دوستان اولویت دارند و هر گاه، از نامبردگان کسی نیاز به انفاق شما نداشت و نوبت به دیگران رسید، باز هم اولویت با کسانی خواهد بود که نیازشان بیش تر است و در تنگنای زندگی و مشکلات گرفتار آمده اند؛ مانند یتیمان بی سرپرست، نیازمندان به ضرورت های حیاتی، مثل غذا و... یا در راه ماندگان که در غربت گرفتار شده اند و راه چاره ای ندارند.
مؤمن به هنگام انفاق باید این ظرافت ها و ریزه کاری ها را در نظر داشته باشد. از
﴿ صفحه 324﴾
این جا است که در آیات متعدد، در این زمینه، پیوسته پدر و مادر، در صدر همه قرار گرفته اند. و قبل از همه، احسان به پدر و مادر و سپس خویشان توصیه شده است و بعد یک به یک، افراد مستحق تر و نیازمندتر نام برده شده اند.
این نکته تا آن جا قابل ملاحظه است که خداوند هنگامی که سفارش همسایگان را می کند، باز هم ترتیب را رعایت کرده است. نخست همسایگانی را نام می برد که نسبت خویشاوندی دارند و پس از آن ها همسایگان بیگانه را: (وَالجارِ ذی الْقُرْبی وَالجارِ الجُنُبِ).
شاید بتوان گفت: این نوعی نظم و تقسیم مسئولیت است که اگر همه رعایت کنند، کسی محروم باقی نمی ماند و از برکات این احسان ها و انفاق ها همه بهره مند می شوند؛ اما اگر این نظم و سلسله مراتب رعایت نشود، چه بسابعضی از مستحقان، مورد انفاق و احسان افراد متعددی قرار گیرند و بیش از مقدار نیاز به آن ها برسد و در کنار آن ها بعضی دیگر، محروم بمانند و هیچ کس به آن ها توجه نکند.
البته تفصیل مطالب در مورد افراد مستحق انفاق و رعایت مراتب و شرایط و... در کتاب های فقهی آمده است ما در این جا به همین مقدار بسنده می کنیم و طالب تفصیل را به این کتاب ها ارجاع می دهیم.