قرآن کریم درباره نجوا و سخن درِ گوشی، توصیه هایی دارد که آن ها را در آیات متعدد مطرح کرده است. در بعضی آیات، به طور کلی سفارش دارد که در سخنان درگوشی و نجواهایتان تقوا را رعایت کنید و توجه داشته باشید که خداوند سخنان محرمانه شما را می شنود. بنابراین، چیزی نگویید که خلاف مصلحت اسلام و خلاف تقوا باشد.
در بعضی آیات، نجواهای خلاف مصلحت را منع کرده، مردم را از ارتکاب آن بر حذر می دارد. و سرانجام، در بعضی دیگر از آیات، نجوا را در حالت ضرورت و با انگیزه های صحیح مجاز دانسته است و برخی از موارد استثنایی را نام می برد.
در این جا آیات نجوا را گروه بندی کرده و سپس مطالب لازم را یادآوری می کنیم:
الف) بعضی آیات حاکی از آنند که خداوند از راز نجوا کنندگان آگاه است و به حساب آنان می رسد. این آیات، بیش تر جنبه تهدید دارند؛ مانند:
(اَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما فِی السَّمَواتِ وَ ما فِی الاَْرْضِ مَا یَکُونُ مِنْ نَجْوَی ثَلاَثَة اِلاَّ هُوَ رَابِعُهُمْ وَلاَ خَمْسَة إِلاَّ هُوَ سَادِسُهُمْ وَلاَ اَدْنی مِنْ ذلِکَ وَلاَ أَکْثَرَ إِلاَّ هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ ما کانُوا ثُمَّ یُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْء عَلِیمٌ)**مجادله/ 7.***.
آیا نمی بینی که خدا از آن چه در آسمان و زمین است، آگاهی دارد؟ هیچ رازی را سه کس با هم زیرگوشی نگویند مگر آن که خدا چهارم آن ها باشد و پنج کس نگویند جز آن که خدا ششمین آن ها باشد و نه کم تر و نه بیش تر از این نگویند مگر آن که خدا هر کجا که باشند، با آنان است و سپس در قیامت، آن ها را به اعمال و کردار خود خبر خواهد داد که او به همه چیز دانا است.
و مانند:
(نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَسْتَمِعُونَ بِهِ إِذْ یَسْتَمِعُونَ إِلَیْکَ وَ اِذْ هُمْ نَجْوَی اِذْیَقُولُ اْلظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلاَّ رَجُلاً مَسْحُوراً)**اسراء/ 47.***.
ما از خود آنان به سخنان رمزی و زیر گوشی، که به هنگام شنیدن گفتار تو می گویند و می شنوند، آگاه تریم آن گاه که ستمکاران می گویند: جز از مردی سحرزده پیروی نمی کنید.
﴿ صفحه 268﴾
و مانند:
(اَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَنَجْواهُمْ وَأَنَّ اللَّهَ عَلاّمُ اْلغُیُوبِ)**توبه/ 78.***.
آیا نمی دانند که خدا از راز و رمز و نجوای آنان آگاه و دانای به غیب ها است؟
و آیه:
(أَمْ یَحْسَبُونَ اَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ)**زخرف/ 80.***.
آیا گمان دارند که ما راز و رمز و نجوایشان را نمی شنویم؟ آری می شنویم و فرستادگان ما نزدشان هستند و آن ها را می نویسند.
ب) برخی آیات ظهور در مذمت یا نهی از هر نجوایی به طور مطلق دارند؛ مانند:
(أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ نُهُواْ عَنِ النَّجْوَی ثُمَّ یَعُودُونَ لِمَا نُهُوا عَنْهُ)**مجادله/ 8.***.
آیا آنان را ندیدی که از نجوا و راز گفتن منع شدند سپس باز گشتند به آن چه که از آن منع شده بودند؟
و مانند:
(إِنَّمَا النَّجْوَی مِنْ الشَّیْطَانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنوُا)**مجادله/ 10.***.
سخن زیر گوشی و نجوا یک کار شیطانی است برای آن که مؤمنان را غمگین و نگران سازد.
و مانند:
(لاَ خَیْرَ فی کَثِیر مِنْ نَجْوا هُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَة أَوْ مَعْرُوف أَوْ اِصْلاَح بَیْنَ اْلنَّاسِ)**نساء/ 114.***.
هیچ خیر و صلاح در نجواهایشان نیست مگر آن کس که در نجواهای خود به دادن صدقه یا انجام کار خوب و یا اصلاح میان مردم فرمان دهد.
این آیه، به ظاهر هر گونه نجوا و سخن زیر گوشی را مذمت کرده و تنها برخی از موارد نجوا را از این حکم استثنا کرده است.
ج) بعضی از آیات، نجوا را بر دو بخش کلی تقسیم کرده اند: یکی از دو بخش را نهی و به دیگری فرمان می دهند؛ مانند:
﴿ صفحه 269﴾
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنوُا إِذا تَنَاجَیْتُمْ فَلا تَتَناجَوْا بِالاِْثْمِ وَالْعُدْوانِ وَمَعْصِیَتِ الرَّسُولِ وَتَناجَوْا بِاْلبِرِّ وَالتَّقْوَی وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ)**مجادله/ 9.***.
ای کسانی که ایمان آورده اید! هر گاه سخنی به راز می گویید (مواظب باشید که) هرگز بر بزهکاری و دشمنی و مخالفت با رسول مگویید و بر اساس نیکی و خداترسی نجوا کنید.
در واقع، نهی در این آیه، مقید است نه مطلق؛ چنان که به نجوا درباره نیکی و تقوا فرمان می دهد. هر چند ممکن است این امر نیز بیش از این دلالتی نداشته باشد که نجوا در این گونه موارد بی اشکال است و منعی ندارد. البته بدیهی است که نجوا در بعضی موارد، متضمن مصالحی است که حسن آن را ایجاب می کند.
د) بعضی آیات، حکمت نهی از نجوا را بیان می کنند. بعضی از آن ها به انگیزه نجوا کننده و بعضی دیگر به بدیِ خود به خودی و مطلق نجوا اشاره دارند. آیه های 8 و 9 از سوره مجادله به انگیزه نجوا کننده اشاره دارند و نجواهایی را که بر اساس انگیزه های سوء باشند (گناه و دشمنی و مخالفت با خدا و پیامبر باشند) نهی می کنند؛ اما آیه 10 همان سوره مطلق نجوارا، که باعث سوء ظن ونگرانی وحزن واندوه مؤمنان می شود، بد وشیطانی دانسته است.
هـ) بعضی از آیات نیز مواردی از نجوا را استثنا کرده اند و آن ها را نه تنها بی اشکال دانسته، بلکه ستوده اند؛ زیرا، مصلحت موردیِ آن ها در حدی است که مفسده نجوا را تحت الشعاع قرار می دهد؛ مانند:
(لا خَیْرَ فی کَثِیر مِنْ نَجْواهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَة أَوْ مَعْرُوف أَوْ إِصْلاَح بَیْنَ اْلنَّاسِ وَمَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً)**نساء/ 114.***.
در بسیاری از نجواهاشان خیر و صلاحی نیست مگر آنان که پنهانی مردم را به دادن صدقه یا انجام کارهای نیک یا اصلاح میان مردم فرمان دهند و کسی که برای خدا و در طلب رضای او چنین کند، پاداش بزرگی به او می دهیم.