بدیهی است که هدف اصلی از تشکیل خانواده، بقای نسل، تشکیل جامعه سالم و تأمین سلامت روانیِ افراد است. در مرحله بعد یکی از اهداف زندگیِ خانوادگی، تأمین نیازهای افراد خانواده در سایه زندگیِ مشترک است و هر کاری به نسبت مقدار تأثیری که در برآوردن این هدف داشته باشد، ارزشمند خواهد بود.
کارهایی که اعضای خانواده، در مسیر تأمین این هدف انجام می دهند به دو نوع اصلی تقسیم می شود:
الف) کارهایی که از همه اعضای خانواده ساخته است و همه به طور یک سان می توانند با انجام آن ها در تأمین این هدف مؤثر باشند.
ب) کارهایی که از همه اعضا ساخته نیست، بلکه به تناسب ویژگی ها و خصوصیات جسمی و روانیِ اعضا، هر یک از آن ها از فرد خاصی ساخته است و انجام آن از توان اعضای دیگر خارج خواهد بود و بر همین اساس، به طور طبیعی، نوعی تقسیم کار در بین اعضای خانواده، شکل می گیرد.
مثلا ایفای نقشی که زن در محیط خانواده می تواند داشته باشد، هیچ گاه در توان مرد نیست. زن با توجه به ویژگیِ ساختمان طبیعی و جسمانی اش می تواند باردار شود و پس
﴿ صفحه 71﴾
از وضع حمل، قادر است کودک خود را با شیری که در سینه دارد، تغذیه کند و با توجه به خصوصیات روانیِ مادرانه، او را پرورش دهد؛ اما این گونه کارها از مرد، که دارای ویژگی های جسمانی و روانیِ دیگری است، بر نمی آید.
متقابلا، مرد نیز با توجه به خصوصیات جسمانی و روانیِ خود، می تواند وظایفی را در مسیر تأمین اهداف خانواده بر عهده بگیرد که زن قادر به انجام آن ها نیست.
پس تفاوت ارزش مرد و زن، در تأمین اهداف خانواده، به تفاوت ویژگی های روحی و جسمی آنان مربوط می شود و در یک سنجش کلی می توان گفت که زن از نظر احساسات و عواطف، معمولا قوی تر است و مرد از نظر تدبیر و تعقل. و از آن جا که محیط خانواده، هم به تدبیر نیاز دارد و هم به پرورش و تربیت، این تقسیم کار به شکل طبیعی به وجود می آید که مرد به اداره خانواده و تأمین نیازهای اقتصادیِ آن بپردازد و زن که از عشق و احساس به فرزندان خود لبریز است و بیش تر می تواند آن ها را تحمل کند، پرورش فرزندان را بر عهده گیرد.
بنابراین، بررسیِ دقیق اخلاق در خانواده و شناخت احکام و ارزش هایی که اسلام
در این زمینه مطرح کرده است تا حد بسیاری به شناخت خصوصیت های جسمی
و روحی هر یک از اعضای خانواده و نقش های ویژه ای که می توانند ایفا کنند،
بستگی دارد.
اکنون با توجه به آن چه گفته شد، اصول و مبانیِ حاکم بر خانواده را به طور خلاصه، بیان می کنیم.