تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد سوم
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

تعارض ظاهریِ دو آیه

خداوند در آیه ای دیگر از قرآن کریم می فرماید:
(وَلَنْ تَسْتَطِیعُواْ أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْحَرَصْتُمْ فَلا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَةِ وَإِنْ تُصْلِحُوا وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحِیماً)**نساء/ 129.***.
و هرگز نتوانید میان همسران به عدالت رفتار کنید، هر چند که به رعایت عدالت حریص
﴿ صفحه 69﴾
باشید. پس سعی کنید از یکی کاملا روی نگردانید و او را رها نکنید که معلوم نباشد شوهر دارد یا بی شوهر است و اگر اصلاح کنید و تقوا پیشه کنید، خداوند بخشاینده و مهربان است.
بعضی برای جمع بین این آیه و آیه ای که قبل از این آوردیم، راه افراط را پیموده و گفته اند که مجموع دو آیه، دلالت دارند بر این که ازدواج با بیش از یک همسر، جایز نیست؛ زیرا آیه نخست، جواز تعدد همسران را متوقف بر رعایت عدالت در میان آنان دانسته است و آیه دوم، دلالت دارد بر این که رعایت عدالت در میان همسران امکان ندارد و مرد هرگز نمی تواند میان همسران خود به عدالت رفتار کند و نتیجه جمع بین این دو آیه، جایز نبودن ازدواج با بیش از یک همسر خواهد بود.
بدیهی است جمع بین این دو آیه، به این شکل، چیزی جز به ابتذال کشاندن آیات نیست. چگونه ممکن است از یک سو، خداوند به انسان، اجازه ازدواج با چهار همسر را بدهد و آن را مشروط به عدالت کند و از سوی دیگر، بگوید: شما هرگز نمی توانید این شرط را مراعات کنید، و در نتیجه، گرفتن بیش از یک زن، جایز نباشد؟! کلام شخص عادی را هم نمی توان این گونه توجیه کرد چه رسد به کلام الهی که در غایت فصاحت و بلاغت است. برای درک درست مفهوم این دو آیه و جمع میان آن دو، لازم است به قسمت آخر آیه 129 توجه کنیم تا روشن شود که خداوند چه عدالتی را از ما خواسته است. جمله آخر این آیه، دلالت دارد بر آن که عدالتی که انسان توان رعایت آن را ندارد، عدالت در رعایت حقوق قانونیِ همسران نیست؛ زیرا رعایت این عدالت، ناممکن نیست؛ بلکه رعایت مساوات مطلق میان همسران است که ناممکن خواهد بود و همین عدالت است که در جمله (وَلَنْ تَسْتَطیعُوا أَنْ تَعْدِلُواْ بَیْنَ النِّساءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ) غیر ممکن شمرده شده است.
منظور این است که اگر بخواهید بین همسرانتان تساوی مطلق برقرار کنید و هیچ فرقی بین آن ها نگذارید، این کار برایتان میسور نیست، به ویژه این که درجه محبت قلبی و عواطف انسان نسبت به همسران، در اختیار او نیست تا عدالت را در آن رعایت کند و طبیعی است که تفاوت در محبت قلبی، منشأ تفاوت در رفتار ظاهری انسان نیز می شود. پس اگر کسی که دارای چند همسر است، بخواهد با همه آن ها رفتاری یک سان داشته
﴿ صفحه 70﴾
باشد و هم در محبت قلبی و هم در رفتار ظاهری، هیچ فرقی بین آن ها نگذارد، این کار، شدنی نیست. یکی زیباتر است و دیگری زشت تر، یکی جوان تر است و دیگری پیرتر، یکی خوش اخلاق است و دیگری بداخلاق، و سرانجام، جهات مختلف دیگری نیز در زن ها هست که تفاوت در آن ها، خواه و ناخواه، منشأ تفاوت علاقه قلبی شخص به همسرانش خواهد شد که ناخودآگاه تا حدی در رفتارش نیز تأثیر می گذارد.
خداوند در این آیه می فرماید: رعایت این اندازه از عدالت، ممکن نیست و ما آن را از شما نمی خواهیم، بلکه شما نباید از یکی چنان روی برگردانید که گویی همسر شما نیست و کار را به جایی نرسانید که حتی حقوق قانونیِ او را هم مراعات نکنید. این چیزی است که در مجموع، از جمله (وَلَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُواْ بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمِیلُواْ کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَةِ) استفاده می شود.