تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد سوم
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

3. فروتنی و ادب

یکی دیگر از ارزش های اخلاقی، به هنگام سخن گفتن، رعایت تواضع و ادب است که به ویژه، قرآن درموارد خاصی، مانند گفتگو با والدین، بر ادب وتواضع درکلام تأکید کرده است:
(وَقُلْ لَهُما قَوْلاً کَرِیماً) منظور از قول کریم در این آیه، همان سخن مؤدبانه است. تواضع و ادب، در همه جا، در رفتار و گفتار، مطلوب است. پس گفتار انسان، به ویژه با کسانی که حقی بر انسان دارند و بالاخص با پدر و مادر، باید متواضعانه باشد؛ زیرا مصالح اجتماعی و حقوق افراد و اعضای جامعه، از این راه، بهتر تأمین می شود.
ادب و تواضع در گفتار، دل ها را به هم نزدیک و گوینده را از غرور و خودخواهی و تکبر، که به کمالات روحی و معنوی اش لطمه می زنند، دور می سازد. بنابراین، رعایت ادب در همه کار و از جمله، در سخن گفتن لازم است، مگر در موارد استثنایی که رعایت ادب و تواضع، تأثیر منفی داشته و خشونت و تندی لازم باشد. در این جا نیز مانند هر جای دیگر، استثنا وجود دارد.
﴿ صفحه 333﴾
در ارتباطات اجتماعی ممکن است مواردی باشد که فریادکردن یا آمرانه سخن گفتن، مطلوب باشد که رعایت تواضع و فروتنی، در آن موارد، بی تأثیر و یا نامطلوب است؛ مثلاً کسی که به او ستم شده است، مالش را برده اند و یا کتکش زده اند و می خواهد از دیگران کمک بگیرد تا وی را از زیر بار ستم و زورگوییِ دیگری برهانند، اگر آهسته و مؤدبانه سخن بگوید، نقض غرض می شود و کسی به داد او نخواهد رسید. خداوند در این باره می فرماید:
(لا یُحِبُّ اللّهُ اْلجَهْرَ بِالْسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ اِلاّ مَنْ ظُلِمَ)**نساء/ 148.***.
خداوند دوست ندارد که درباره بدیِ دیگران صدایی بلند شود، مگر از کسی که به او ستم شده باشد.
کسی که مظلوم واقع می شود، اشکالی ندارد که فریاد بزند و ستمی را که به او شده، آشکارا بازگو کند؛ اما این یک مورد استثنایی است و رعایت ادب و نرمی و ملاطفت در سخن گفتن، به صورت یک اصل و یک قاعده کلی، در همه جا مطلوب است.