(106) مَا نَنْسَخْ مِنْ ءَایَةٍ أَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَآ أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیءٍ قَدِیْرٌ
هر (حکم و) آیهای را نسخ کنیم ویا (نزول) آنرا به تأخیر اندازیم، بهتر از آن، یا همانند آنرا میآوریم، آیا نمیدانی که خدا بر هر چیزی قادر است؟
نکتهها:
کلمه «ننسها» از مصدر «انساء» به معنای تأخیر انداختن یا حذف کردن است. بدین معنا که نزول آیه به تأخیر افتد و پس از مدّتی نازل شود.
این آیه در مقام پاسخ به تبلیغات سوء یهود است. آنان سؤال میکردند چرا در اسلام برخی قوانین تغییر پیدا میکند؟ چرا قبله از بیتالمقدّس به کعبه تغییر یافت؟ اگر اوّلی درست بود پس دستور دوّم چیست؟ و اگر دستور دوّم درست است پس اعمال قبلی شما باطل است.
قرآن به این ایرادها پاسخ میگوید: ما هیچ حکمی را نسخ نمیکنیم یا آنرا به تأخیر نمیاندازیم مگر بهتر از آن یا همانندش را جانشین آن میسازیم. آنان از اهداف و آثار تربیتی، اجتماعی و سیاسی احکام غافل هستند. همانگونه که پزشک برای بیمار در یک مرحله دارویی تجویز میکند، ولی وقتی حال مریض کمی بهبود یافت، برنامه دارویی و درمان او را تغییر میدهد. یا معلّم با پیشرفت درس دانشآموز، برنامه درسی او را تغییر میدهد، خداوند نیز در زمانها و شرایط مختلف و متفاوت، برنامههای تکاملی بشر را تغییر میدهد.
یکی از مصادیق آیه، استمرار امامت در جامعه و جانشینی هر امام به جای امام قبلی است، چنانکه در حدیثی ذیل این آیه میخوانیم: هر امامی از دنیا میرود، امام دیگر جانشین او میشود.**نخبة التفاسیر.***
پیامها:
1- انسان همراه با نیازهای فطری و ثابت خویش، گاهی در شرایط خاصّ اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نظامی نیز قرار میگیرد. در این موارد در کنار قوانین و مقررات واحکام ثابت، باید دستورالعملهای متغیر داشته باشد که از طریق نسخ یا فرمان پیامبر وجانشینان او به مردم ابلاغ شود. (ماننسخ من آیة)
2- تغییر احکام، دلیل بر شکست طرح قبلی نیست، بلکه نشانهی توجّه به مسائل جدید وتغییری حکیمانه است. همانند تغییر کتاب ومعلّم. (ماننسخ من آیة... نأت بخیر منها...)
3- در ظاهر دستورها متغیر وانبیا متعدّدند، ولی لطف خدا همواره یکسان است. (مثلها)
4- جعل احکام و همچنین تغییر و تأخیر آنها، بدست خداست. (ننسخ، ننسها)
5 - همواره باید بهتر جایگزین شود، نه پستتر. (نأت بخیر منها)
6- اسلام هرگز بنبست ندارد. بعضی از قوانین، قابل تغییر است. (ننسخ، ننسها)
7- تغییر قانون، علاوه بر زمینههای گوناگون وپیدا شدن مصالح جدید، نیاز به قدرت دارد. (ننسخ... ان اللَّه علی کل شی قدیر)