(249) فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی وَمَنْ لَمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّی إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِیَدِهِ فَشَرِبُواْ مِنْهُ إِلَّا قَلِیلاً مِنْهُمْ فَلَمَّا جَاوَزَهُ هُوَ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَعَهُ قَالُواْ لَا طَاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُّلَقُواْ اللَّهَ کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ واللَّهُ مَعَ الصَّبِرِینَ
پس هنگامی که طالوت، سپاهیان را با خود بیرون برد، به آنها گفت: خداوند شمارا به یک نهر آب آزمایش میکند، پس هر که از آن بنوشد از من نیست و هرکس از آن نخورد از من هست، مگر آنکه با دست، مشتی برگیرد (و بیاشامد.) پس (همین که به نهر آب رسیدند،) جز اندکی همه از آن نوشیدند، سپس هنگامی که او و یاوران با ایمان او از آن نهر گذشتند، (و دشمن را دیدند) گفتند: امروز ما توانایی مقابله با جالوت و سپاهیان او را نداریم. امّا آنها که اعتقاد داشتند خدا را ملاقات خواهند کرد (و به روز قیامت ایمان داشتند) گفتند: چه بسا گروهی اندک که با اذن خدا بر گروهی بسیار پیروز شدند و خداوند با صابران (و استقامت کنندگان) است.
نکتهها:
کلمه «جنود» جمع «جُند» به معنای لشکر است و حضور چندین لشکر بعد از اعراض گروههایی از مردم، نشانه کثرت جمعیّت آنان است.
این آیه خبر از مردودی گروه زیادی از بنیاسرائیل میدهد که از صحنه آزمایش نوشیدن آب و تحمل تشنگی، سربلند بیرون نیامدند. امّا این گروه باقیمانده، آزمایش دیگری داشتند که آزمایش روحی و معنوی بود. وقتی آنان با سپاه انبوه جالوت مواجه شدند، گفتند: ما توانایی مقابله با این سپاه مسلح را نداریم. ولی آنهایی که به روز قیامت ایمان داشتند، گفتند: پیروزی به دست خداست، ای بسا گروههای اندک که به اذن خداوند بر سپاهیان بزرگ پیروز میشوند.
پیروزی در یک مرحله از آزمایش، کافی نیست. افرادی در بعضی از مراحل موفق میشوند، ولی در مرحلهای دیگر شکست میخورند. در این داستان گروهی رهبر را بخاطر فقر نپذیرفتند، گروهی در آزمایش شکم، شکست خوردند و گروهی در برخورد با دشمن خود را باختند.
طالوت در ابتدا جمعیّت را به خود نسبت نداد و نفرمود: «جنوده»، بلکه فرمود: «بالجنود» گرچه لشکریان انبوه بودند و فرماندهی او را پذیرفتهاند، ولی هنوز میزان فرمانبری آنان را آزمایش نکرده است، ولی بعد از آزمایش، به خود نسبت میدهد. (فانّه منّی)
امام باقر علیه السلام میفرماید: افرادی که تا آخر کار به طالوت وفادار ماندند، سیصد و سیزده نفر بودند.**تفسیر نورالثقلین، ج1، ص251.***
حساب دو گروه روشن است، هر کس ننوشد قطعاً خودی است و هر کس بنوشد قطعاً بیگانه است، ولی کسانی که با مشت نوشیدند، نه خودی هستند و نه بیگانه. باید آنان را نه مأیوس کرد ونه مشمول الطاف. لذا برای (من اغترف غرفة بیده) نه کلمه «منّی» بکار رفته ونه «لیس منّی».
کسانی که دستشان به اموال مردم یا اموال دولتی رسید، ولی با کرامت وزهد از کنارش گذشتند و حرص و طمع آنان را آلوده نکرد، حزب اللّهی هستند و کسانی که پشت خود را با ذخیره اموال میبندند، مؤمن واقعی نیستند. (فمن شرب منه فلیس منّی و من لم یطعمه فانّه منّی)
پیامها:
1- یکی از وظایف فرمانده نظامی آن است که نیروهای رزمی را از تماشاچیان جدا سازد. (فصل طالوت بالجنود)
2- یکی از راههای آزمایش، ممنوعیّتهای موسمی است. راحت طلبی و عدم تحمل فشارها و سختیهای موسمی و موقّتی، با سلحشوری سازگاری ندارد. (انّ اللّه مبتلیکم بنهر)
3- قبل از برخورد و مقابله با دشمن، باید تمرین مقاومت کرد. (مبتلیکم بنهر)
4- مدیر باید نیروهای غیر مفید را طرد کند. (فمن شرب منه فلیس منّی)
5 - تسلیم فرمانده بودن، رمز موفقیّت است. (من لم یطعمه فانّه منّی)
6- حسابِ نیازِ ضروری، از حسابِ رفاه کامل جداست. (الاّ من اغترف غرفةً بیده)
7- کسانی که از میدان امتحان پیروز بیرون آیند، اندک هستند. (الا قلیلاً)
8 - انقلابی بودن مهم نیست، انقلابی ماندن مهم است. در این ماجرا شعار دهنده بسیار بود، ولی آنان که در آزمایشات موفق شدند، اندک بودند. (الاّقلیلاًمنهم)
9- ایمان به معاد و وعدههای الهی، توانایی ایستادگی در برابر سختیها و مشکلات را ایجاد میکند. (ملاقوا اللّه)
10- ایمان، درجاتی دارد. با اینکه گروهی همراه با طالوت بودند و به او ایمان داشتند و از نوشیدن آب هم گذشتند؛ (آمنوا معه) ولی هر مؤمنی رزمنده نیست، تنها مؤمنانی رزمنده هستند که به لقاء اللّه ایمان داشته باشند. (یظنّون انّهم ملاقوا اللّه)
11- فراوانی عِدّه و عُدّهی دشمن در برابر ارادهی خداوند چیزی نیست. (کم من فئة قلیلة غلبت فئة کثیرة باذن اللّه)
12- نیروهای کیفی برنیروهای کمّی برتری دارند. (کم من فئة قلیلة غلبت...)
13- مؤمن مخلص، پیروزی را از خدا میداند. (باذن اللّه)
14- مسلمانان اگر صبور و پایدار باشند، نباید از تعداد زیاد دشمن هراس داشته باشند. زیرا خداوند با صابران است. (واللّه مع الصابرین)