(245) مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضعِفَهُ لَهُ أَضْعَافاً کَثِیرَةً وَاللَّهُ یَقْبِضُ وَیَبْصُطُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ
کیست که به خداوند وام دهد، وامی نیکو تا خداوند آن را برای او چندین برابر بیافزاید و خداوند (روزی بندگان را) محدود و گسترده میسازد، و به سوی او بازگردانده میشوید.
نکتهها:
در تفاسیر مختلف**تفسیر کبیر، کاشف ونمونه.*** آمده است که این آیه به دنیال آیه قبل که مردم را به جهاد تشویق میکرد، مؤمنان را به انفاق و وام ترغیب مینماید. زیرا همانگونه که برای امنیّت و صیانت جامعه، نیاز به جهاد و تلاش مخلصانه است، همچنین برای تأمین محرومان و تهیه وسایل جهاد، نیاز به کمکهای مادّی میباشد.
موضوع وام دادن به خدا، هفت بار در قرآن آمده است. تفسیر مجمعالبیان**تفسیر مجمعالبیان، ذیل آیهی 11 سوره حدید. ***شرایطی را برای قرضالحسنه بیان کرده است. از آن جمله:
1- از مال حلال باشد. 2- از مال سالم باشد.
3- برای مصرف ضروری باشد. 4- بیمنّت باشد.
5 - بیریا باشد. 6- مخفیانه باشد.
7- با عشق وایثار پرداخت شود. 8 - سریع پرداخت شود.
9- قرض دهنده خداوند را بر این توفیق شکرگزار باشد.
10- آبروی گیرنده وام حفظ شود.
«قرض»، در زبان عربی به معنای بریدن است و اینکه به وام، قرض میگویند بخاطر آن است که بخشی از مال بریده وبه دیگران داده میشود تا دوباره باز پس گرفته شود. کلمه «بسط» به معنای گشایش و وسعت است و «بساط» به اجناسی گفته میشود که در زمین پهن شده باشد.
جهاد، گاهی با جان است که در آیه قبل مطرح شد وگاهی با مال است که در این آیه مطرح شده است.
کلمه «کثیر» در کنار کلمه «اضعاف»، نشانهی پاداش بسیار زیاد است. و جمله «یضاعفه» بجای «یضعفه» رمز مبالغه و ازدیاد است.**تفسیر روحالمعانی.***
تعبیرِ قرض به خداوند، نشان دهنده آن است که پاداش قرض الحسنة بر عهده خداوند است.
به جای فرمان به قرض دادن، سؤال میکند که کیست که به خداوند قرض دهد، تا مردم احساس اکراه و اجبار در خود نکنند، بلکه با میل و رغبت و تشویق به دیگران قرض دهند. از آنجا که انسان غریزه منفعت طلبی دارد، لذا خداوند برای تحریک انسان، از این غریزه استفاده کرده و میفرماید: (فیضاعفه اضعافاً)
به جای «قرض به مردم» فرمود: «به خداوند قرض دهید»، تا فقرا احساس کنند خداوند خودش را به جای آنان گذاشته و احساس ضعف و ذلّت نکنند.
با اینکه وجود ما و هرچه داریم از خداوند است، امّا خداوند گاهی خود را مشتری و گاهی قرض گیرنده معرفی میکند تا ما را به این کار تشویق نماید. حضرت علی علیه السلام فرمودند: جنود آسمانها و زمین از آن خداست، پس آیه قرض برای آزمایش شماست.**نهجالبلاغه، خطبه 183.***
امام کاظم علیه السلام فرمود: از مصادیق قرض به خداوند، کمک مالی به امام معصوم است.**تفسیر روحالبیان، ج1، ص381.***
گرچه در آیه، قبض و بسط به خداوند نسبت داده شده است، ولی در روایات میخوانیم: هر که با مردم گشاده دست باشد، خداوند به او بسط میدهد و هر کس با مردم بخل ورزد، خداوند نسبت به او تنگ میگیرد.
در روایات، پاداش قرض الحسنة هیجده برابر، ولی پاداش صدقه دهبرابر آمده است.**بحار، ج74، ص311.*** و دلیل این تفاوت چنین بیان شده است که قرض را افراد محتاج میگیرند، ولی هدیه و بخشش گاهی به غیر محتاج نیز داده میشود.**بحار، ج100، ص138.***
به فرمودهی روایات: هرکس بتواند قرض بدهد و ندهد، خداوند بوی بهشت را بر او حرام میکند.**بحار، ج100، ص138.***
هنگامی که این آیه نازل شد: (من جاء بالحسنة فله خیر منها)**نمل، 89.*** هر کس کار خوبی آورد، بهتر از آن را پاداش میگیرد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از خداوند تقاضای ازدیاد کرد، آیه نازل شد: (فله عشر امثالها)**انعام، 160.*** ده برابر داده میشود. باز درخواست نمود، آیه قرض الحسنه با جملهی (اضعافاً کثیرة) نازل شد. پیامبر متوجّه شد که کثیری که خداوند مقدّر کند، قابل شماره نیست.**تفسیر المیزان، ج2، ص310.***
پاداش خدا به قرض دهندگان، هم در دنیا وهم در آخرت است. زیرا در کنار «اضعافاً کثیرة» میفرماید: (والیه یرجعون) گویا حساب قیامت، جدا از پاداشهای دنیوی است.
جلوی بدآموزی و سوء برداشت باید گرفته شود. اگر در اوّل آیه خداوند با لحنی عاطفی از مردم قرض میخواهد، بدنبال آن میفرماید: (واللّه یقبض و یبسط) تا مبادا گروهی همچون یهود خیال کنند که خداوند فقیر است و بگویند: (انّ اللّه فقیر و نحن اغنیاء)**آلعمران، 181.*** و همچنین بدانند که قرض گرفتن خدا، برای رشد انسان است، نه به خاطر نیاز او. منافقان میگفتند: به مسلمانان انفاق نکنید تا از دور رسول خدا پراکنده شوند. قرآن در جواب آنها فرمود: آنها در چه باوری هستند، مگر نمیدانند خزائن آسمانها و زمین در دست خداوند است!**منافقون، 7.***
پیامها:
1- کمک به خلق خدا، کمک به خداست. (یقرض اللّه) بجای «یقرض الناس»
2- برای ترغیب مردم به کارهای خیر، تشویق لازم است. (فیضاعفه اضعافاً کثیرة)
3- اگر ما گشایش و تنگ دستی را بدست خدا بدانیم، راحت انفاق میکنیم. (واللّه یقبض و یبصط)
4- اگر بدانیم که ما به سوی او باز میگردیم و هرچه دادهایم پس میگیریم، راحت انفاق خواهیم کرد. (الیه ترجعون)