(167) وَقَالَ الَّذِینَ اتَّبَعُواْ لَوْ أَنَّ لَنَا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَمَا تَبَرَّءُوُاْ مِنَّا کَذَ لِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمَلَهُمْ حَسَرَ تٍ عَلَیْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَرِجِینَ مِنَالنَّارِ و (در آن موقع) پیروان گویند: ای کاش بار دیگری برای ما بود (که به دنیا برمیگشتیم) تا از این پیشوایان بیزاری جوئیم، همانگونه که آنها (امروز) از ما بیزاری جستند. بدینسان خداوند اعمال آنها را که مایه حسرت آنهاست، به آنها نشان میدهد و هرگز از آتش دوزخ، بیرون آمدنی نیستند.
نکتهها:
به فرموده روایات، در قیامت صحنهها و مواقف متعدّدی است. در برخی از آنها مُهر سکوت بر لبها زده میشود وتنها با نگاههای پرحسرت به یکدیگر نگریسته و گریه میکنند. در بعضی موارد، از همدیگر استمداد کرده و در صحنهای نسبت به هم ناله و نفرین میکنند. در این آیه میخوانیم که پیروان کفر نیز از حمایتها و عشق ورزیهای خود نسبت به رهبرانشان به شدّت پشیمان میشوند، ولی دیگر کار از کار گذشته و تنها حسرتی است که در دل دارند و با زبان میگویند: اگر ما باردیگر برگردیم، هرگز دنبالهرو آنها نخواهیم بود. کسانی که اینقدر بیوفا هستند که از ما در این روز تبرّی میجویند، ما هم اگر به دنیا برگردیم، از آنان تبرّی خواهیم جست. آنها حسرت میخورند، ولی مگر از حسرت، کاری ساخته است.
در آیات متعدّد، کلمه «خلود» در مورد عذاب بکار رفته است. بعضی «خلود» را مدّت طولانی معنا میکنند، ولی از جملهی (و ماهم بخارجین من النّار) در این آیه استفاده میشود که «خلود» به معنای ابدیّت است، نه مدّت طولانی.
در روایات، نمونههایی از حسرت گنهکاران در قیامت به چشم میخورد که از جمله: کسانی هستند که اموال زیادی را برای وارثان خود میگذارند و خود در زمان حیات، کار خیری نمیکنند. آنان در آن روز مشاهده میکنند که اگر وارث از ارث او کار خوبی انجام داده، در نامه وارث ثبت شده و اگر کار بدی کرده، شریکِ جرم وارث قرار گرفته است.**تفسیر نورالثقلین، ج1، ص151.*** نمونه دیگر اهل حسرت، آنانکه عبادات بسیار دارند، ولی رهبری و ولایت علیّبنابیطالب علیهما السلام را نپذیرفتهاند.**بحار، ج27، ص 184.***
انسان، دارای اختیار است. اگر چنین نبود، پشیمانی و حسرت و تصمیم مجدّد در او راه نداشت. پشیمانی و حسرت، نشانهی آن است که میتوانستیم کار دیگری انجام دهیم. و تصمیم مجدّد، رمز آن است که انسان میتواند با اراده و اختیار، هر راهی را که صلاح بداند، انتخاب کند.
پیامها:
1- طاغوتها را رها کنیم. تا آنان ما را در قیامت رها نکردهاند، آنها را در دنیا رها کنیم. (فنتبرّأ منهم)
2- در قیامت، چشم انسان حقیقت بین شده و بر کارهای خود، حسرت میخورد. (یریهم اللّه اعمالهم حسرات)
3- آرزوی برگشت هست، ولی برگشتی نیست. (لو أنّ لنا کرّة... وماهم بخارجین)