(179) وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَوةٌ یَأُوْلِی الْأَلْبَبِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ
ای صاحبان خرد! برای شما در قصاص، حیات (و زندگی نهفته) است. باشد که شما تقوی پیشه کنید.
نکتهها:
گویا آیه در مقام پاسخ به یک سری ایرادهایی است که به حکم قصاص، به خصوص از سوی روشنفکر نمایان مطرح میشود. قرآن میفرماید: حکم قصاص برای جامعه انسانی تأمین کنندهی حیات و زندگی است. قصاص یک برخورد و انتقام شخصی نیست، بلکه تأمین کننده امنیّت اجتماعی است. در جامعهای که متجاوز قصاص نشود، عدالت و امنیّت از بین میرود و آن جامعه گویا حیاتی ندارد و مرده است. چنانکه در پزشکی و کشاورزی و دامداری، لازمه حیات و سلامت انسان، گیاه و حیوان، از بین بردن میکروبها و آفات است.
اگر به بهانه اینکه قاتل هیجان روانی پیدا کرده، بگوییم او رها شود، هیچ ضمانتی نیست که در دیگر جنایتها این بهانه مطرح نشود، چون تمام جنایتکاران در حال سلامت و آرامش روحی و فکری دست به جنایت نمیزنند. با این حساب تمام خلافکاران باید آزاد باشند و جامعه سالم نیز تبدیل به جنگل شود که هرکس بر اثر هیجان و دگرگونیهای روحی و روانی، هرکاری را بتواند انجام دهد. گمان نشود که دنیای امروز، دنیای عاطفه و نوع دوستی است و قانون قصاص، قانونی خشن و ناسازگار با فرهنگ حقوق بشر دنیاست. اسلام در کنار حکم قصاص، اجازه عفو و اخذ خونبها داده تا به مصلحت اقدام شود.
توجیهاتی از قبیل اینکه از مجرمان و قاتلان در زندان با کار اجباری به نفع پیشرفت اقتصادی بهرهگیری میکنیم، قابل قبول نیست. چون این برنامهها، تضمین کننده امنیّت عمومی نیستند. اصل، مقام انسانیّت و جامعه عدالت پرور است، نه دنیای پرخطر همراه با تولید بیشتر، آن هم به دست جنایتکاران و قاتلان!
از آنجا که قانون قصاص، ضامن عدالت و امنیّت و رمز حیات جامعه است، در پایان آیه میفرماید: (لعلّکم تتقون) یعنی اجرای این قانون، موجب خودداری از بروز قتلهای دیگر است.
حیات، دارای انواعی است:
1- حیات طبیعی. مثل زنده شدن زمین در بهار و بعد از باران. (یحیی الارض)**روم، 50.***
2- حیات معنوی. مثل دعوت پیامبر که عامل زنده شدن مردم است. (دعاکم لما یحییکم)**انفال، 24.***
3- حیات برزخی که شهدا دارند. (لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل اللّه اموات بل احیاء)**بقره، 154.***
4- حیات اخروی که برای همه است. (یمیتکم ثم یحییکم)**بقره، 28.***
5 - حیات اجتماعی در سایه امنیّت و عدالت. نظیر همین آیه (لکم فی القصاص حیاة)
پیامها:
1- اجرای عدالت، تضمین کننده حیات جامعه است. (لکم فی القصاص حیاة)
2- تعادل میان رأفت و خشونت، لازم است. خدایی که رحمن و رحیم است، قصاص را رمز حیات میداند. (لکم فی القصاص حیاة)
3- حذف عنصر خطرناک، یک اصل عقلانی است. (یا اولی الالباب)
4- زود قضاوت نکنید. ممکن است در برخورد سطحی، قصاص را خوب ندانید ولی با خرد واندیشه درمییابید که قصاص رمز حیات است. (یا اولیالالباب)
5 - تقوا و دوری از گناه، فلسفه احکام دین است. چه احکام عبادی و چه قضایی.**در بیان فلسفه روزه نیز میفرماید: (لعلکم تتّقون) بقره، 183. ***(لعلّکم تتقون)
6- قصاص، سبب بازداری مردم از تکرار قتل است. (لعلکم تتقون)