(194) الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالْشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَی عَلَیْکُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ
ماه حرام در برابر ماه حرام و (اگر دشمنان احترام آنرا شکستند و با شما جنگ کردند، شما نیز حقّ دارید مقابله به مثل کنید. زیرا) حرمتها را (نیز) قصاص است وهرکس به شما تجاوز کرد، به مانند آن تجاوز، بر او تعدی کنید و از خدا بپرهیزید (که زیادهروی نکنید) و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است.
نکتهها:
قبل از اسلام در میان عربها، هر سال چهار ماه احترام خاصّی داشت که در آن ماهها جنگ، حرام و ممنوع بود، سه ماه آنها پی درپی که عبارتند از ذیالقعده، ذیالحجّه و محرم، و یکی هم ماه رجب که جداست. حتّی یکی از علل تسمیه ماه ذیالقعده آن گفتهاند که در این ماه قعود از جنگ لازم است.
اسلام این سنّت را پذیرفت و در هر سال چهار ماه را آتش بس اعلام نمود، ولی دشمن همیشه در کمین است تا از فرصتها سوء استفاده کند و چه بسا با خود فکر کند که چون مسلمانان در این ماهها موظف به رعایت آتش بس هستند، پس به آنها حمله کنیم. این آیه میفرماید: اگر مخالفان شما در این چهار ماه به شما هجوم آوردند، شما نیز در برابرشان بایستید و در همان ماهها با آنان بجنگید و ماه حرام را در برابر ماه حرام قرار دهید. زیرا حرمت خون مسلمانان و حفظ نظام اسلامی از حرمت این ماهها بیشتر است، و هرکس حرمتها را شکست باید مورد قصاص قرار گیرد. سپس به عنوان یک قانون کلّی میفرماید: هرکس به شما تجاوز کرد، به همان مقدار به او تعدّی کنید. و تقوا داشته باشید و بیش از مقدار لازم قصاص نکنید و بدانید که خداوند با متّقین است.
صاحب مجمعالبیان در ذیل آیه میگوید: در مورد غصب نیز میتوان با استدلال به این آیه تقاص کرد، یعنی از مال غاصب تقاص نمود.
پیامها:
1- همهی زمانها یکسان نیستند، حرمت بعضی ماهها باید حفظ شود. (الشهر الحرام)
2- در اسلام بنبست وجود ندارد. حفظ اسلام و جان مسلمانها بر حفظ احترام مکانها و زمانها مقدّم است. (فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه)
3- اسلام، دین تجاوز و تعدّی نیست، ولی تعدّی و تجاوز دیگران را نیز نمیپذیرد. (فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه)
4- حتّی در برخورد با دشمنان، عادل باشیم. (فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم)
5 - سیستم قانونگذاری باید به نحوی باشد که موجب یأس مسلمین وجرأت کفّار نگردد واصل مقابله به مثل به همین خاطر است. (فاعتدوا... بمثل ما اعتدی)
6- رعایت تقوی حتّی به هنگام جنگ، از اصول تربیتی اسلام است. (اتّقوا اللّه)
7- اگر در جنگ از مرز عدالت خارج نشوید، از امدادهای الهی نیز برخوردار خواهید بود. و گمان نکنید عدالت و تقوی پیروزی شما را به تأخیر میاندازد. (بمثل ما اعتدی... واتقوا... و اعلموا ان اللَّه مع المتّقین)