إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَهُمْ رَکِعُونَ
ولیّ و سرپرست شما، تنها خداوند و پیامبرش و مؤمنانی هستند که نماز را برپا میدارند و در حال رکوع، زکات میدهند.
نکته ها
در شأن نزول آیه آمده است: سائلی وارد مسجد رسول خدا صلی الله علیه وآله شد و از مردم درخواست کمک کرد. کسی چیزی به او نداد. حضرت علی علیه السلام در حالی که به نماز مشغول بود، در حال رکوع، انگشتر خود را به سائل بخشید. در تکریم این بخشش، این آیه نازل شد.
ماجرای فوق را ده نفر از اصحاب پیامبر مانند ابن عباس، عمّار یاسر، جابربن عبداللّه، ابوذر، اَنسبن مالک، بلال و... نقل کردهاند و شیعه و سنّی در این شأن نزول، توافق دارند. **الغدیر، ج2، ص52، احقاقالحقّ، ج2، ص400 و کنزالعمّال، ج6، ص391.*** عمّار یاسر میگوید: پس از انفاق انگشتر در نماز و نزول آیه بود که رسولخداصلی الله علیه وآله فرمود: «مَن کنتُ مولاه فعلیّ مولاه». ** تفسیر المیزان.***
پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله در غدیرخم، برای بیان مقام حضرت علی علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود. **تفسیر صافی.*** و خود علی علیه السلام نیز برای حقّانیّت خویش، بارها این آیه را میخواند. **تفسیر المیزان.*** ابوذر که خود شاهد ماجرا بوده است، در مسجد الحرام برای مردم داستان فوق را نقل میکرد. **تفسیر مجمعالبیان.***
کلمهی «ولیّ» در این آیه، به معنای دوست و یاور نیست، چون دوستی و یاری مربوط به همه مسلمانان است، نه آنان که در حال رکوع انفاق میکنند.
امام صادقعلیه السلام فرمودند: منظور از «الّذین آمنوا...»، علیعلیه السلام و اولاد او، ائمّهعلیهم السلام تا روز قیامت هستند. پس هرکس از اولاد او به جایگاه امامت رسید با این ویژگی مثل اوست، آنان صدقه میدهند در حال رکوع. **کافی، ج1، ص 288.***
مرحوم فیض کاشانی در کتاب نوادر، حدیثی را نقل میکند که بر اساس آن سایر امامان معصوم نیز در حال نماز و رکوع به فقرا صدقه دادهاند که این عمل با جمع بودن کلمات «یقیمون، یؤتون، الراکعون» سازگارتر است.
امام باقرعلیه السلام فرمود: خداوند پیامبرش را دستور داد که ولایت علیعلیه السلام را مطرح کند و این آیه را نازل کرد. **تفسیر نورالثقلین وکافی، ج1، ص281.***
بهترین معرّفی آن است که اوصاف وخصوصیّات کسی گفته شود ومخاطبان، خودشان مصداق آن را پیدا کنند. (آیه بدون نام بردن از علیعلیه السلام، اوصاف وافعال او را برشمرده است)
امام صادق علیه السلام فرمود: علی علیه السلام هزاران شاهد در غدیر خم داشت، ولی نتوانست حقّ خود را بگیرد، در حالی که اگر یک مسلمان دو شاهد داشته باشد، حقّ خود را میگیرد! **تفسیر نورالثقلین.***
ولایت فقیه در راستای ولایت امام معصوم است. در مقبولهی عمربن حنظله ازامام صادقعلیه السلام میخوانیم: بنگرید به آن کس که حدیث ما را روایت کند و در حلال وحرام ما نظر نماید و احکام ما را بشناسد. پس به حکومت او راضی باشید که من او را بر شما حاکم قرار دادم. «فانّی قد جعلته علیکم حاکماً...». **کافی، ج1، ص67.***
پیام ها
1- اسلام، هم دین ولایت است و هم دین برائت. هم جاذبه دارد و هم دافعه. آیات قبل، از پذیرش ولایت یهود و نصاری نهی کرد، این آیه میفرماید: خدا و رسول و کسی را که در رکوع انگشتر داد، ولیّ خود قرار دهید. «یا ایّها الّذین آمنوا لا تتّخذوا... انّما ولیّکم اللَّه...»
2- از اینکه به جای «اولیائکم»، «ولیّکم» آمده ممکن است استفاده شود که روح ولایت پیامبر و علیعلیهما السلام، شعاع ولایت الهی است. «ولیّکم»
3- معمولاً در قرآن نماز وزکات در کنار هم مطرح شده است، ولی در این آیه، هر دو به هم آمیختهاند. (دادن زکات در حال نماز) «الّذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکاة و هم راکعون»
4- کسانی که اهل نماز و زکات نیستند، حقّ ولایت بر مردم را ندارند. «انّما ولیّکم اللَّه...» («انّما»، نشانهی انحصار ولایت در افراد خاصّ است)
5 - برای توجّه به محرومان، نماز هم مانع نیست. «یؤتون الزکاة و هم راکعون» (آری، فقیر نباید از جمع مسلمانان دست خالی برگردد.)
6- ولایت از آنِ کسانی است که نسبت به اقامهی نماز وپرداخت زکات پایدار باشد. «یقیمون الصلوة ویؤتون...» («یقیمون» و«یؤتون» نشانه دوام است)
7- هرگونه ولایت، حکومت و سرپرستی که از طریق خدا و رسول و امام نباشد، باطل است. «انّما ولیّکم اللَّه...» (کلمه «انّما» علامت حصر است)
8 - توجّه به خلق برای خدا در حال نماز، با اقامه نماز منافات ندارد.«یؤتون الزکاة و هم راکعون»
9- کسی که نسبت به فقرا بیتفاوت باشد، نباید رهبر و ولیّ شما باشد. «انّما ولیّکم اللَّه... و یؤتون الزکاة»
10- کارهای جزئی (مثل انفاق انگشتر) نماز را باطل نمیکند. «یقیمون الصلوة و یؤتون الزکاة و هم راکعون»
11- در فرهنگ قرآن، به صدقه مستحبّی هم «زکات» گفته میشود. «یؤتون الزکاة»
12- ولایتها در طول یکدیگرند، نه در برابر یکدیگر. ولایت بر مسلمین، ابتدا از آنِ خداست، سپس پیامبر، آنگاه امام. «انّما ولیّکم اللَّه و رسوله و الّذین آمنوا...»
13- حضرت علیعلیه السلام در زمان خود پیامبرصلی الله علیه وآله نیز ولایت داشته است. «انّما ولیّکم اللَّه و رسوله» (ظاهر ولایت، ولایت بالفعل است، نه ولایت بالقوّه. زیرا ولایت در آیه یکبار بکار برده شده که یا همه بالفعل است و یا همه بالقوّه میباشد)