وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَی عَلَی اللَّهِ کَذِباً أَوْ قَالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَلَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْءٌ وَمَن قَال سَأُنْزِلُ مِثْلَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَلَوْ تَرَی إِذِ الْظَّلِمُونَ فِی غَمَرَتِ الْمَوْتِ وَالْمَلَئِکَةُ بَاسِطُواْ أَیدِیهِمْ أَخْرِجُواْ أَنفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهَوْنِ بِمَا کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللَّهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَکُنتُمْ عَنْ ءَایتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ
و کیست ظالمتر از آنکه بر خدا دروغی بست و یا گفت: به من وحی شده، در حالی که چیزی به او وحی نشده است. و نیز آن کس که گفت: به زودی من هم مثل آنچه خدا نازل کرده نازل میکنم. و (ای پیامبر!) اگر ببینی زمانی را که ستمگران در سکرات مرگ قرار گرفته و فرشتگان (برای قبض روح آنان) دستهای (قدرت) خویش را گشوده و فرمان جان دادن میدهند (و میگویند:) امروز به خاطر نسبتهای ناروا که به خداوند میدادید و از آیات او سرپیچی میکردید، به عذاب خوارکننده کیفر داده خواهید شد.
نکته ها
در شأن نزول این آیه چنین آمده است: شخصی به نام «عبدبن سعد» از نویسندگان وحی بود. رسول خداصلی الله علیه وآله او را به خاطر خیانتی طرد کرد. او هم مردم را جمع کرده و میگفت: من نیز میتوانم آیاتی مثل قرآن بیاورم.
بعضی هم شأن نزول آیه را ادّعای پیامبری «مسیلمه کذّاب» دانستهاند که در اواخر عصر پیامبر صلی الله علیه وآله پیش آمد و آیه را مدنی پنداشتهاند که به امر پیامبر در اینجا گنجانده شده است.
«غَمَرات» از «غمره»، بهمعنای شداید لحظهی مرگ است که انسان را در کام خود فرومیبرد.
برخی از مدّعیان پیامبری عبارت بودند از: مسیلمه در یمن، أسود عنسی در یمن، طلیحه اسدی در بنیاسد. ** تفسیر مراغی.***
امام صادق علیه السلام فرمود: مراد از عذاب هون، مرگ در حال تشنگی است. **تفسیر نورالثقلین.***
امام باقرعلیه السلام کسانی را که بیجهت ادّعای امامت کنند، از مصادیق این آیه دانستهاند. **تفسیر عیّاشی.***
پیام ها
1- افترا به خداوند ظلم فرهنگی است و ادّعای رهبری از سوی نااهلان، بزرگترین ظلم است. «و مَن أظلم ممّن افتری... أو قال اوحی الیّ»
2- دشمن حقّ، یا حقّ را پایین میآورد، یا خود را بالا میبرد. ابتدا میگوید: قرآن افسانه است، اگر موفّق نشد، میگوید: من هم میتوانم مثل قرآن حرفهای جالب بزنم. «سأنزل مثل ما أنزل اللّه» در جای دیگر میخوانیم: «لو نشاء لقلنا مثل هذا» **انفال، 31.***
3- مدّعیان ناأهل ودروغین مناصب دینی، بدجان میدهند. «ولو تری اِذِالظّالمون...»
4- کیفرهای اخروی از لحظهی مرگ شروع میشود، به کافران میگویند: جان بده، بمیر، «أخرجوا أنفسکم» که همراه با نوعی تحقیر است.
5 - روح انسان از جسم او مجرّد و مستقلّ است. «أخرجوا أنفسکم»
6- کیفر توهین بهوحی ودین، عذاب مهین وخوارکننده است. «تجزونعذابالهون»