وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی ءَایَتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّی یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَی مَعَ الْقَوْمِ الظَّلِمِینَ
و هرگاه کسانی را دیدی که در آیات ما (به قصد تخطئه،) کندوکاو میکنند، از آنان روی بگردان تا (مسیر سخن را عوض کرده) وارد مطلب دیگری شوند واگر شیطان تو را به فراموشی انداخت، پس از توجّه، (دیگر) با این قوم ستمگر منشین.
نکته ها
«خوض» به معنای کندوکاو وگفتگو به قصد تمسخر و تحقیر است، نه برای فهم و درک حقیقت. ** تفسیر مجمعالبیان.***
«بعد الذّکری» ممکن است به معنای تذکّر دادن دیگری، یا به معنای متذکّر شدن خود انسان باشد.
سؤال: پیامبران الهی معصوم هستند، پس چگونه در آیه سخن از نفوذ شیطان در پیامبر مطرح شده است؟ «ینسینّک الشیطان»
پاسخ: تأثیر شیطان در به فراموشی کشاندن، مسألهای فرضی است، مثل آیهی «لئن اَشرکتَ لیحبطنّ عملک» **زمر، 65.*** یا آیه «ولو تقوّل علینا بعض الاَقاویل» **حاقّه، 44.*** یعنی اگر مشرک شوی، یا اگر به ما نسبتی ناروا بدهی، نه اینکه چنین شده است.
و ممکن است مراد اصلی آیه، پیروان پیامبرند، نه خود ایشان، همان گونه که در فارسی ضربالمثلی است که «به در میگوییم که دیوار بشنود».
مشابه این مطلب، در سورهی نساء آیه 140 نیز آمده است: «اذا سمعتم آیات اللَّه یکفر بها و یستهزأ بها فلا تقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره...» اگر شنیدید که به آیات الهی کفر میورزند یا مسخره میکنند با آنان منشینید تا سخن را عوض کنند.
در روایات متعدّدی از پیامبر صلی الله علیه وآله و ائمّه معصومین علیهم السلام از همنشینی با اهل گناه، یا شرکت در جلسهای که گناه میشود و انسان قدرت جلوگیری از آن را ندارد نهی شده است، حتّی اگر آنان از بستگان انسان باشند. حضرت علی علیه السلام به فرزندش وصیّت کرد: خداوند بر گوش واجب کرده که راضی به شنیدن گناه و غیبت نشود. ** تفسیر نورالثقلین.***
رسول خداصلی الله علیه وآله با استناد به این آیه فرمودند: کسی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد، در مجلسی که در آن امامی سبّ میشود و یا از مسلمانی عیبجویی میگردد نمینشیند. ** وسائل، ج16، ص266.***
حضرت علی علیه السلام «مجالسة الاشرار تورث سوء الظنّ بالاخیار» همنشینی با بدان، سبب سوء ظنّ به نیکان میشود. ** وسائل، ج16، ص 365.***
پیام ها
1- غیرت و تعصّب دینی خود نسبت به مقدّسات را به دشمنان نشان دهید. «اذا رأیت الّذین یخوضون فی آیاتنا فأعرض عنهم»
2- اعراض از بدیها ومبارزهی منفی با زشتکاران، یکی از شیوههای نهی از منکر است. «فأعرض عنهم»
3- توجّه و گوش دادن به سخنان باطل (و دیدن و خواندن کتب و برنامههای گمراهکننده) نکوهیده است. **شاید بتوان برای تحریم کتب و برنامههای ضالّه، به این آیه استناد کرد.*** «یخوضون فی آیاتنا فأعرض عنهم» البتّه در مواردی که برای آگاهی و ردّ و پاسخ دادن توسط اهل فن باشد، منعی ندارد.
4- به جای هضم شدن در جامعه، یا گروه و مجلس ناپسند، وضع آن را تغییر دهید. «حتّی یخوضوا فی حدیث غیره»
5 - اعلام برائت ومحکوم کردن لفظی کافی نیست، باید به شکلی برخورد کرد. «فاعرض... فلاتقعد»
6- مجالست با ظالمان نارواست، پس پرهیز کنیم. «فلا تقعد»
7- شرط تکلیف، توجّه و آگاهی است. «اِمّا ینسینّک الشّیطان» (فراموشی، عذر پذیرفتهای است)
8 - سخن گفتن به ناحقّ دربارهی آیات قرآن، (از طریق استهزا، تفسیر به رأی، بدعت و تحریف) ظلم است. «الظالمین»