(82)وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَآبَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کَانُواْ بَِایَتِنَا لَا یُوقِنُونَ
و هرگاه سخن (و وعدهی عذاب الهی) بر مردم حتمی شود، جنبندهای را برای آنان از زمین بیرون آوریم تا با مردم سخن گوید، که همانا مردم آیات ما را باور نمیکردند.
نکتهها:
این آیه ظاهراً به جریان قبل از قیامت مربوط است که هرگاه قهر خداوند بر مردم حتمی شد، خدای متعال، با قدرت خود موجود زندهای را از زمین بیرون میآورد، تا با مردم سخن گوید، و سخنش این است که: مردم ایمان نمیآورند.
گرچه کلمهی دابّة به غیر انسان گفته میشود ولی بارها در قرآن، این کلمه در جایی به کار رفته که شامل انسان نیز میشود و از آن جا که دابّه باید در موقعیّتی باشد که حرفش نسبت به همهی کفّار یک سند باشد، باید گفت: مراد از دابّه یک شخصیّت مهم است که در روایات، به علیّبن ابیطالب علیهما السلام تفسیر شده است.
شاید هر یک از اولیای خدا که در آخرالزّمان قیام و حرکت فوقالعادهای انجام دهند و حقّ و باطل و مؤمن و کافر را از هم جدا سازند، نیز مشمول این آیه باشند. «واللّه العالم»
دابّة کیست و چیست؟
در آیه، قرائنی است که نشان میدهد این دابّة موجود بسیار مهمی است، زیرا:
1- در آستانهی قهر الهی ظاهر میشود. «اذا وقع القول علیهم» اقتضای سخنان مهم آن است که از سرچشمههای مهم صادر شود.
2- به نحو استثنایی پیدا میشود. «اخرجنا... منالارض»
3- حرف میزند، «تکلّمهم» قضاوت میکند و از آینده مردم خبر میدهد. «انّ الناس کانوا...»
4- حرف او همچون صوراسرافیل، آخرین سخن است. «اذا وقع القول»
5 - کلمهی دابّة، با تنوین، نشانهی عظمت و بزرگی این موجود است.
6- آیهی بعد، مربوط به رجعت است که اولیای خدا قبل از قیامت زنده میشوند.
7- آیه نمیگوید: «بآیات اللّه» بلکه میگوید: «بآیاتنا» گویا نشانههای او همان نشانههای خداوند است.
جمعبندی میان این قرائن که در ظاهر آیه است و روایات متعدّدی که در تفاسیر آمده است، ما را به این حقیقت میرساند که بگوییم: مراد از «دابّة من الارض»، حضرتعلیّ علیه السلام است. اوست که لایق است حرف آخر را بگوید وبر پیشانی بعضی، مهر عدم ایمان بزند واز آینده شوم گمراهان خبر دهد.
دو سؤال:
1- آیا کلمهی دابّه، مخصوص جنبندههای غیر انسانی نیست؟
پاسخ: خیر، در قرآن بارها کلمهی دابّه به کار رفته که شامل انسان نیز میشود، نظیر (و ما من دابّة فی الارض الاّ علی اللّه رزقها)**هود، 6.***
2- آیا اطلاق کلمهی جنبنده بر حضرت علی علیه السلام توهین به آن حضرت نیست؟
پاسخ: هرگز؛ همان گونه که اطلاق کلمهی «بَشر» بر پیامبر توهین نیست، و اطلاق کلمات «شیء، عالم، نور و وجود» بر خداوند جایز است، لکن فرق است میان علم، نور و وجود خداوند با سایرین.