(33) وَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ نِکَاحاً حَتَّی یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَ الَّذِینَ یَبْتَغُونَ الْکِتَبَ مِمَّا مَلَکَتْ أَیْمَنُکُمْ فَکَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِیهِمْ خَیْراً وَءَاتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِی ءَاتَکُمْ وَلَا تُکْرِهُواْ فَتَیَتِکُمْ عَلَی الْبِغَآءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِّتَبْتَغُواْ عَرَضَ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَمَن یُکْرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِکْرَهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
و کسانی که وسیلهی ازدواج نمییابند، باید پاکدامنی و عفت پیشه کنند، تا آن که خداوند از کرم خویش، آنان را بینیاز نماید. و هر کدام از غلامان و کنیزان شما که خواهان بازخرید و آزادی (تدریجی) خود باشند، (یعنی مایلند با قرارداد کتبی با مالک خویش کار کرده و خود را آزاد نمایند) اگر در آنان خیر و شایستگی دیدید، تقاضای آنان را بپذیرید (و برای کمک به آزاد شدن آنان) از مالی که خدا به شما داده به آنان بدهید، و کنیزان خود را که تصمیم بر پاکدامنی دارند، به خاطر رسیدن به مال دنیا به فحشا وادار نکنید، که هر کس آنان را به فحشا مجبور کند، البتّه خداوند برای آن کنیزان که به اکراه بدان کار وادار گشتهاند، بخشندهی مهربان است.
نکتهها:
ابتدا باید به توانمندان و مسئولان سفارش اقدام کرد، سپس به غیر متأهّلین سفارش عفت و پاکدامنی. (آیه «وانکحوا» قبل از آیه «ولیستعفف» آمده است)
علی علیه السلام فرمود: در جاهلیّت مردم کنیزان را برای کسب درآمد به فحشا وادار میکردند.**تفسیر درالمنثور.***
اگر مسلمانان در جنگ پیروز شدند و اسیر گرفتند، در مورد رفتار با اُسرا یکی از این چند راه را میتوانیم پیش بگیریم:
الف: همهی اسیران را یکجا آزاد کنیم، که در این صورت، دوباره جنگ شروع میشود.
ب: همه را بکشیم، که این، نشانهی سنگدلی مسلمانان خواهد بود.
ج: اسرا را در منطقهای گرد آوریم و از بیتالمال مسلمین، مخارج آنان را تأمین کنیم. (در این طرح، باید بی گناهان هزینهی مجرمان را بپردازند).
د: آنها را میان مسلمانان تقسیم کنیم تا سیرهی اسلام و مسلمین را مشاهده کنند و به تدریج تحت تأثیر قرار گیرند و مسلمان شوند، سپس از راههای مختلف، آنها را آزاد کنیم، که این طرح، بهترین است، و طرح اسلام نیز همین است.
بگذریم که نظام جنگ در آن زمان این بود که اسیر جنگی را به عنوان برده مورد استفاده قرار میدادند و اسلام نیز مقابله به مثل میکرد، همان گونه که امروز در دنیا اسیران را در اردوگاهها قرار میدهند که ما نیز باید قوانین بینالمللی جنگ را تا آنجا که منافاتی با مذهب ما نداشته باشد بپذیریم.
پیامها:
1- دسترسی نداشتن به همسر، مجوّز گناه نیست، صبر و عفّت لازم است. (ولیَستَعفف)
2- هر کجا احساس خطر بیشتر شد، سفارش مخصوص لازم است. (ولیَستَعفِف الّذین لایَجِدونَ نکاحا) (چون افراد غیر متأهل بیشتر از دیگران در معرض فحشا و منکر هستند، خداوند در فرمان به عفّت، آنان را مخاطب قرار داده است)
3- اگر عفّت و تقوا داشته باشیم، خداوند ما را بینیاز میکند. (ولیَستَعفِف... یُغنیهم اللّه) (جوانان بخاطر امکانات ازدواج، به سراغ تهیّهی مال از راه حرام نروند و عفّت و تقوای مالی از خود نشان دهند)
4- در حفظ عفّت و پاکدامنی عمومی، هم جوانان خود را حفظ کنند، (و لیَستَعفف)، هم حکومت قیام کند (واَنکحوا الاَیامی)، و هم ثروتمندان جامعه به پاخیزند. (و آتوهم من مال اللّه)
5 - در هر قراردادی حتّی با زیردستان خود، سند کتبی داشته باشید. (مما مَلَکت اَیمانکم فکاتِبوهم)
6- آسان گرفتن ازدواج بردگان از طریق قرارداد بازخرید باید همراه با علم به مصلحت باشد. (فکاتبوهم اِن عَلِمتُم فیهم خَیراً)
7- اسلام برای آزادی بردگان، طرحهای مختلفی دارد. یکی از آنها قرارداد بازخرید است. (فکاتبوهم)
8 - دارایی و اموال را از خود ندانید بلکه از خداست که چند روزی امانت به شما داده است. (مال اللّه)
9- ثروتمندان در قبال ازدواج جوانان، مسئولیّت بیشتری دارند. (و آتوهم من مال اللّه الّذی آتاکم)
10- اولیا به بردگانی که توان پرداخت بهای بازخرید خود را ندارند کمک کنند. (و آتوهم من مال اللّه) حضرت علی علیه السلام فرمودند: یک چهارم قیمت قرارداد را رها کنند.**تفسیر درالمنثور.*** وامام صادق علیه السلام فرمودند: چیزی از بهای قرارداد را کم کنند.**منلایحضر، ج3، ص78.***
11- بردگان در بستن قرارداد، همسنگ مالکان خود هستند. («فکاتبوهم» در موردی است که هر دو طرف برابر هم باشند)
12- از مال الهی (بودجهی زکات) هم برای آزادی بردگان و هم برای ازدواج جوانان هزینه کنید. (و آتوهم من مال اللّه)
13- بکارگیری زیردستان در مسیر حرام و واداشتن کنیزان عفیف بر فحشا، ممنوع است. (و لا تکرهوا فَتَیاتکم علی البِغاء)
14- دنیاطلبی، سرچشمهی گناهان است. (لا تکرهوا ... عرض الحیوة الدّنیا)
15- ثروتاندوزی از راههای نامشروع جایز نیست. (لتَبتغوا عرض الحیوة الدّنیا)
16- دنیا زودگذر است. (عرض الحیوة الدّنیا) (کلمه «عرض» به معنای عارضی و زودگذر است)
17- ارزشها نباید فدای رفاه و مال و مادیّات شود. (لاتکرهوا... لتبتغوا)
18- شخصیّت کنیزان مانند دخترانِ آزاد است. («لاتکرهوا فَتَیاتکم» و نفرمود: «لاتکرهوا امائکم»)
19- اسلام حامی کنیزان است. (لاتکرهوا...)
20- پاکدامنی و عفت برای زن بهترین ارزش است. (اِن أرَدنَ تحصّناً)
21- سرچشمه بخشی از گناهان، بزرگترها هستند. (لاتکرهوا... أردن تحصّناً)
22- افراد مجبور شده به گناه، مورد عفو قرار میگیرند. (فاِنّ اللّه من بعد اکراههنّ غفورٌ رحیم)