(78) وَ جَهِدُواْ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَکُمْ وَ مَا جَعَلَ عَلَیْکُم فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِیکُمْ اءِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّکُمُ الْمُسْلِمِینَ مِن قَبْلُ وَ فِی هَذَا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیدًا عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَی النَّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّکَوةَ وَاعْتَصِمُوا باْللَّهِ هُوَ مَوْلَکُمْ فَنِعْمَ الْمَولَی وَ نِعْمَ النَّصِیرُ
و در راه خدا جهاد کنید چنان که شایسته جهاد (در راه) اوست، او شمارا (بر همهی امّتها) برگزید و در دین (اسلام) هیچ گونه دشواری بر شما قرار نداد، آیین پدرتان ابراهیم (را پیروی کنید)، او که شما را از قبل مسلمان نامید و در این (کتاب نیز مطلب چنین است) تا این پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید، پس نماز بر پا دارید و زکات بپردازید و به خدا تمسّک جویید، که او مولا و سرپرست شماست، پس چه خوب سرپرستی است و چه خوب یاوری.
نکتهها:
میدانیم که گواه بودن، به علم و عدالت نیاز دارد و همهی مردم نه عادلند و نه آگاه که بتوانند بر دیگران شاهد باشند، بنابراین، مراد از گواه بودن مسلمانان که در این آیه عنوان شده است، بعضی از آنان هستند که هم به اعمال و رفتار مردم علم دارند و هم امین و عادلند و چنین افرادی همان گونه که در روایات میخوانیم، اهلبیت پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام هستند که اعمال و رفتار ما بر آنان عرضه میشود.
خداوند در آغاز این سوره، از زلزله عظیم قیامت وعذاب شدید الهی یاد کرد و در پایان سوره از جهاد و نماز و زکات سخن گفت و یادآور شد که او برای همه بندگانش، مولا وسرپرست و یاوری نیکوست، این نکته به ما میآموزد که برای نجات از خطرهای زلزلهی عظیم قیامت و عذاب شدید الهی، بندهی او باشیم و به او پناه ببریم که «نِعم المَولی و نعم النصیر».
نفی «حَرَج» به معنای سخت نبودن احکام الهی نیست، زیرا در همین آیه که میفرماید: جهاد کنید آن گونه که حقّ جهاد است. و ناگفته پیداست که جهاد کار بس سختی است. پس مراد از نبودن حرج در دین آن است که اسلام بنبست ندارد. مثلاً در فرمان جهاد افراد بیمار، لنگ، نابینا، سالمند و زنان و کودکان و ناتوانان معافند، ولی دفاع با همهی سختی آن وظیفه است.
پیامها:
1- ارزش کارها، به انگیزه و شیوه ومقدار آن بستگی دارد. (جهادی ارزش دارد که با تمام توان در راه خدا باشد) (فی اللّه حقّ جهاده)
2- هم به مردم شخصیت دهید، (اِجتَباکم - أبیکم - تَکونوا شهداء علیالناس) و هم سختگیری نکنید. (ما جَعَل علیکم فی الدّین من حَرَج)
3- در وضع قانون، مراعات توان مردم را بکنیم. (ما جَعل علیکم فی الدّین من حَرَج)
4- اسلام، دین آسان واحکام آن انعطاف پذیر است. در زمانها و مکانهای مختلف، شایستگی اجرا شدن را دارد. (ما جَعل علیکم فی الدّین من حَرَج)
5 - اسلام آئین ابراهیمی و سابقه بس درخشان دارد. (هو سَمّاکم المسلمین)
6- پیامبران، پدران امّتها هستند. (أبیکم)
7- «مسلمان» نام مبارکی است که از قبل برای ما انتخاب شده است. (مِن قَبل)
8 - پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر اعمال ما گواه است. (لیکون الرّسول شهیدا)
9- نماز و زکات، تشکّر از خداوند است. (باید به شکرانهی برگزیدگی و سابقه و لیاقت و گواه بودن امّت اسلام، نماز به پا داشت. (فاقیموا الصلوة...)
10- تنها به برگزیده بودن و نام اسلام و مسلمانی تکیه نکنیم، با نماز و زکات و تمسّک به خدا، این افتخارات را پاسداری کنیم. (فاقیموا الصلوة و آتواالزکوة)
11- مشروعیّت ولایتها و حکومتهای بشری در گرو منتهی شدن به ولایت الهی است. (هو مولاکم)
«الحمدللّه ربّ العالمین»