(17) وَیَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَمَا یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَیَقُولُ ءَأَنتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِی هَؤْلَا ءِ أَمْ هُمْ ضَلُّواْ السَّبِیلَ
(و یاد کن) روزی که خداوند مشرکان و آنچه را به جای خدا میپرستیدند (در یک جا) محشور کند، پس (به معبودهای آنان) گوید: آیا شما بندگان مرا گمراه کردید، یا خودشان راه را گم کردند؟
نکتهها:
در قرآن، عوامل گمراهی و انحراف چنین معرّفی شدهاند:
1- رفیق بد. (لقد اَضلّنی عن الذّکر)**فرقان، 29.***، دوست بد مرا گمراه کرد.
2- هوی و هوس. (و لا تَتّبع الهَوی فیضلّک عن سبیل اللّه)**ص، 26.***، از هوسهای خود پیروی نکن، زیرا تو را از راه خدا منحرف میکند.
3- دانشمندان منحرف. (یَکتبون الکتاب بایدیهم ثمّ یَقولون هذا من عِنداللّه)**بقره، 79.***، مطالبی را با دست خود مینویسند و میگویند این از طرف خداوند است.
4- رهبران گمراه. (وَ اضلّ فرعونُ قومَه)**طه، 79.***، فرعون قوم خود را گمراه کرد.
5 - شیطان. (انّه عدوٌّ مُضِلّ مُبین)**قصص، 25.***، قطعاً شیطان گمراه کننده آشکاری است.
6- اکثریّت گمراه. (و اِن تُطِع اکثر مَن فی الارض یُضِلّوک عن سبیلِ اللّه)**انعام، 116.***، اگر از اکثریّت کسانی که در زمین هستند پیروی نمائی، تو را از راه خدا منحرف میکنند.
7- والدین گمراه. (انّا وَجَدنا آباءنا... و انّا علی آثارهم مُقتدون)**زخرف، 23.***، همانا ما والدین خود را بتپرست یافتیم و به آنان اقتدا کردیم.
انگیزههای سؤال یکسان نیست:
الف: گاهی سؤال برای فهمیدن است. (فاسئلوا اهل الذّکر)**نحل، 43 و انبیاء، 7.***
ب: گاهی سؤال برای توبیخ دیگران است. (ءَانت قلت للنّاس اتّخذونی واُمّی الهَین من دون اللّه)**مائده، 116.*** خداوند برای توبیخ طرفداران حضرت عیسی علیه السلام او را مورد عتاب قرار میدهد که آیا تو به مردم گفتی علاوه بر «اللّه»، من و مادرم را دو خدای دیگر بگیرید؟
ج: گاهی سؤال برای توبیخ شخص است. (ام هم ضلّوا السبیل)
پیامها:
1- در قیامت از مشرکان ومعبودهای آنان بازخواست میشود. (یحشرهم و ما یعبدون فیقول...)
2- در قیامت، غیر از انسان موجودات دیگری نیز مبعوث خواهند شد، مانند بتها. (و ما یعبدون)
3- در قیامت، همه چیز شعور پیدا میکند و مخاطب قرار میگیرد. (ءَانتم)
4- خداپرستی، در فطرت همهی انسانها وجود دارد و انحراف بشر عارضی است. (ءَانتم اضللتم... أم هم ضلّوا) (کلمهی «السبیل» نیز نشانهی آن است که راه معهود، همان راه طبیعی و فطری است.)