(62) وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ الَّیْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِّمَنْ أَرَادَ أَن یَذَّکَرَ أَوْ أَرَادَ شُکُوراً
و اوست که شب و روز را برای هر کس که بخواهد عبرت گیرد یا بخواهد سپاسگزاری نماید، جانشین یکدیگر قرار داد.
نکتهها:
کلمهی «خلفة» به معنای جایگزینی دو چیز به جای یکدیگر است.**مفردات راغب.***
امام صادق علیه السلام فرمود: هر چه از نمازهای نافلهی شب از تو فوت شد، میتوانی در روز جبران کنی. سپس این آیه را تلاوت فرمود: (و هوالّذی جعل ...)**تفسیر کنزالدقائق.***
درس توحید گرفتن از نظام حاکم بر هستی، به اراده ما بستگی دارد. چه بسیارند کسانی که عمر خود را به تحقیق درباره پدیدهای سپری میکنند، ولی چون اراده عبرت گرفتن ندارند، درسی از آن نمیگیرند. اینگونه افراد به آئینهفروشی میمانند که همواره در آئینه نگاه میکند، ولی لباس خود را مرتّب نمیکند، در حالی که ممکن است عابری تنها با یک نگاهِ با توجّه، کجی یقهاش را صاف کند. پس تنها نگاه کافی نیست، ارادهی اصلاح نیز لازم است.
با این سخن، پاسخ این پرسش که چرا بعضی دانشمندان علوم طبیعی با آنکه عمری را در کنکاش در طبیعت گذراندهاند، خداشناس نیستند نیز مشخص شد، چون آنان به قصد شناخت خالق اقدامی نکردهاند. همچون نجّاری که نردبانهای زیادی ساخته، امّا خودش ارادهی بالا رفتن از آن را نداشته است.
پیامها:
1- اراده و خواست انسان، زمینهی رشد اوست. (لمن اراد ان یذّکر)
2- انسان موجودی دارای اختیار است. (لمن اراد)
3- انسان، دارای فطرتی است که با تذکّر بیدار میشود. (یذکر) (تذکّر در جایی بکار میرود که انسان از درون مطلبی را میدانسته، ولی فراموش کرده است)
4- هم شناخت، اراده میخواهد و هم عمل و شکر. («أَرادَ» تکرار شده است)
5 - شب و روز، نعمتی شایستهی شکر و سپاسگزاری است. (اراد شکورا)
6- یاد خدا زمانی ارزش دارد که بر اساس آگاهی و بصیرت باشد. (اراد أن یذکر)