(21) یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَتِ الشَّیْطَنِ وَمَن یَتَّبِعْ خُطُوَتِ الشَّیْطَنِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَآءِ وَالْمُنْکَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَکَی مِنکُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدَاً وَلَکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَن یَشَآءُ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
ای کسانی که ایمان آوردهاید! گامهای شیطان را پیروی نکنید و هر کس پیرو گامهای شیطان شود پس به درستی که او به فحشا و منکر فرمان میدهد و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، هرگز هیچ یک از شما پاک نمیشد ولی خداوند هر کس را بخواهد پاک میسازد و خداوند شنوا و داناست.
نکتهها:
در آیات 14، 20 و 21 سه بار سخن از فضل و رحمت خداوند آمده است تا بگوید اگر فضل او نبود، وضع شما چگونه بود!
«خُطوات» جمع «خُطوة» به معنای گام است و قرآن در مسئلهی شهوت، تغذیه و تهمت، کلمهی «خطوات شیطان» را به کار برده است تا بگوید شیطان گام به گام انسان را به بعضی گناهان وادار میکند.
در قرآن چند مرتبه از «خُطوات الشیطان» سخن به میان آمده است؛ در مورد اتحاد و وحدت کلمه داشتن میفرماید: (اُدخلوا فی السِلم کافّة و لاتَتّبعوا خُطوات)**بقره، 208.*** و در مصرف غذا میفرماید: (کُلوا ممّا فی الارض حلالاً طیّبا و لا تَتّبعوا خُطوات)**بقره، 168. ***از چیزهای حلال و دلپسند بخورید و مواظب گامهای شیطان باشید و از آن پیروی نکنید. و در این آیه نیز پیرامون اشاعهی فحشا نسبت به مؤمنین میفرماید: از گامهای شیطان پیروی نکنید.
نمونه پیروی از گامهای شیطان عبارت است از: دوستی با افراد فاسد، بعد شرکت در مجالس آنان، سپس فکر گناه، بعد ارتکاب گناهان کوچک، پس از آن گناهان بزرگ و در پایان قساوت قلب و بدعاقبتی و پایانی شوم.
پیامها:
1- به ایمان خود تکیه نکنیم، توجّه به هشدارهای پی در پی لازم است. (یا ایّها الّذین آمنوا لا تَتّبعوا)
2- شیطان برای گمراه کردن مؤمنان، بیش از دیگران تلاش میکند. (یا ایّها الّذین آمنوا لا تَتّبعوا خُطوات)
3- سیاست شیطان نفوذ تدریجی و گام به گام است. (خطوات) (از همان گام اوّل مواظب باشیم).
4- انسان به ناچار باید راهی را طی کند و گامی را بردارد، مهم انتخاب راه مستقیم و دوری از گامهای شیطان است. (خُطوات)
5 - اشاعهی فحشا، از گامهای شیطانی است. (با توجّه به آیه قبل)
6- با مردم مستدل سخن بگوییم، خداوند میفرماید: از شیطان پیروی نکنید، (دلیل آن را نیز ذکر میکند:) زیرا او به گناه فرمان میدهد. (فاِنّه یأمر بالفحشاء...)
7- شیطان به کسی فرمان میدهد که اهل پیروی از او باشد. (و مَن یتّبع خُطوات... فاِنّه یَأمر...)
8 - کار شیطان، با اثر نماز در تضادّ است. شیطان به انسان دستور گناه میدهد. (فاِنّه یأمر بالفحشاء و المنکر) امّا نماز انسان را از گناه باز میدارد. (انّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر...)**عنکبوت، 45.***
9- تزکیه، بدون توفیق الهی امکان ندارد. (ولولا ... ما زَکی ...)
10- انسان در هر لحظه به لطف خداوند نیاز دارد. (تکرار جمله «لولا فضل اللّه» در این آیه و آیات قبل)
11- در مسیر انسان، فریب و فحشا وجود دارد، ولی راه توبه و نجات نیز باز است. (و لولا فضل اللّه)
12- حتّی اولیای خدا به توفیق الهی نیاز دارند. (ما زَکی منکم من اَحد)
13- خداوند حکیم، به مقدار آمادگی و لیاقت و ظرفیّت افراد خیر و سعادت نازل میکند. (من یشاء)
14- علم به اینکه خداوند همه چیز را میبیند و میشنود، بهترین عامل بازدارنده از فحشا و منکرات است. (واللّه سمیعٌ علیم)