(55) وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَعَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَسِقُونَ
خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادهاند، وعده داده است که حتماً آنان را در زمین جانشین قرار دهد، همان گونه که کسانی پیش از ایشان را جانشین کرد، و قطعاً دینی را که خداوند برای آنان پسندیده است، برای آنان استقرار و اقتدار بخشد و از پی ترسشان امنیّت را جایگزین کند، تا (تنها) مرا بپرستند و چیزی را شریک من نکنند، و هر کس بعد از این، کفر ورزد پس آنان همان فاسقانند.
نکتهها:
در روایات بسیاری از امام سجاد و امام باقر و امام صادق علیهم السلام میخوانیم: مصداق کامل این آیه، روز حکومت حضرت مهدی علیه السلام است.**تفسیر نورالثقلین.***
در قرآن، بارها به حکومت نهایی صالحان تصریح شده است، از جمله: سه مرتبه فرمود: (لیُظهِره علی الدّین کلّه)**توبه، 33 ؛ فتح، 28 و صفّ، 9.*** یعنی اسلام بر همهی ادیان پیروز خواهد شد. در جای دیگری فرمود: (انّ الارض یرثها عبادیَ الصالحون)**انبیاء، 105.*** یعنی بندگان صالح من وارث زمین خواهند شد و در جای دیگری از قرآن کریم میخوانیم: (والعاقبة للتّقوی)**طه، 132.*** یا میفرماید: (والعاقبة للمتّقین)**اعراف، 128.***
مراد از جانشینی مؤمنین در آیه یا جانشینی از خداست و یا جانشینی از اقوام فاسد هلاک شده است.
«قُرطبی» در تفسیر خود، دربارهی پیروزی کامل اسلام چند حدیث نقل میکند و میگوید: در زمین خانهای نخواهد بود مگر آن که اسلام در آن خانه وارد خواهد شد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در آخرین حج خود در مسیر برگشت از مکّه (روز هیجدهم ذیالحجه) در غدیر خم به فرمان خداوند حضرت علی علیه السلام را جانشین خود قرار داد، آیه نازل شد امروز من اسلام را برای شما پسندیدم؛ (رَضیتُ لکم الاسلام دیناً)**مائده، 3.*** در این آیه نیز مورد وعدهی خداوند پیروزی آن دینی است که خدا پسندیده است؛ (دینهم الّذِی ارتضی لهم) و دینی که خدا پسندیده و اعلام کرده، همان مکتب غدیر خم است.
پیامها:
1- اسلام، دین آیندهی جهان است. آیندهی تاریخ به سود مؤمنان و شکست سلطهی کافران است. (وعداللّه... لیمکننّ لهم دینهم)
2- به محرومان مؤمن، امید دهید تا فشار و سختیها، آنها را مأیوس نکند. (وعد اللّه الّذین آمنوا)
3- کلید و رمز لیاقت برای بدست گرفتن حکومت گستردهحقّ، تنها ایمان و عمل صالح است. (الّذین آمنوا و عملوا الصالحات) به کسانی که اهل ایمان و عمل باشند وعدهی پیروزی داده شده، نه به آنان که تنها اهل ایمان باشند.
4- دین، از سیاست جدا نیست، بلکه سیاست و حکومت برای حفظ دین است. (لیستخلفنّهم ... یعبدوننی)
5 - در تبلیغ و ارشاد مردم، برای باور کردن آنان، بیان نمونههایی از تاریخ گذشته مفید است. (کما استخلف الّذین من قبلهم)
6- پیروزی نهایی اهل حقّ، یک سنّت الهی است. (کما استخلف الّذین من قبلهم)
7- هدف از پیروزی و حکومت اهل ایمان، استقرار دین الهی در زمین و رسیدن به توحید و امنیّت کامل است. (لیمکّننّ لهم دینهم - لیبدلّنهم - لایشرکون)
8 - دست خدا را در تحولات تاریخ ببینیم. (وعداللّه ... لیمکّننّ لهم - لیبدلّنهم)
9- دین اسلام، تنها دین مورد رضایت الهی است. (دینهم الّذی ارتضی لهم)
10- امنیّت واقعی، در سایهی حکومت دین است. (ولیبدلّنّهم من بعد خوفهم أمنا)
11- امنیّت در جامعهی اسلامی، شرایط مناسبی برای عبادت فراهم میسازد. (أمنا یعبدوننی) (هدف نهایی وعدههای الهی، عبادت خالصانه خداوند است)
12- عبادت خدا، زمانی کامل است که هیچگونه شرکی در کنار آن نباشد. (یعبدوننی لایشرکون)
13- در حکومت صالحان نیز، گروهی انحراف خواهند داشت. (وعداللّه ... و من کفر بعد ذلک)