(61) لَیْسَ عَلَی الْأَعْمَی حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَی أَنفُسِکُمْ أَن تَأْکُلُواْ مِن بُیُوتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ ءَابَآئِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أُمَّهَتِکُمْ أَوْ بُیوُتِ إِخْوَنِکُمْ أَوْ بُیوُتِ أَخَوَتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أَعْمَمِکُمْ أَوْ بُیُوتِ عَمَّتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أَخْوَلِکُمْ أَوْ بُیوُتِ خَلَتِکُمْ أَوْ مَا مَلَکْتُم مَّفَاتِحَهُ أَوْ صَدِیقِکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَأْکُلُواْ جَمِیعاً أَوْ أَشْتَاتاً فَإِذَا دَخَلْتُم بُیُوتاً فَسَلِّمُواْ عَلَی أَنفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَرَکَةً طَیِّبَةً کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْأَیَتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ
بر نابینا و لنگ و بیمار و بر خود شما ایرادی نیست که بخورید از خانههای خود یا خانههای پدرانتان یا خانههای مادرانتان یا خانههای برادرانتان یا خانههای خواهرانتان یا خانههای عموهایتان یا خانههای عمههایتان یا خانههای داییهایتان یا خانههای خالههایتان یا آن خانههایی که کلیدهایش را در اختیار دارید یا خانههای دوستانتان. بر شما باکی نیست که به طور دسته جمعی بخورید یا پراکنده (و تنها)، و چون وارد هر خانهای شدید پس بر یکدیگر سلام کنید، که تحیّت الهی است و مبارک و پسندیده است. خداوند آیات خود را این چنین برای شما بیان میکند. باشد که بیندیشید.
نکتهها:
امام باقر علیه السلام میفرماید: قبل از اسلام، نابینا و لنگ و مریض حقّ نداشتند با افراد سالم غذا بخورند این آیه به آنان اجازه داد تا با افراد سالم و دستهجمعی غذا بخورند، یا اگر خواستند جداگانه میل کنند.**تفسیر نورالثقلین.*** آری در جامعه باید از شخصیّت چنین افرادی دفاع کرد.
اگر دلیل دیگری در کار نباشد و ما باشیم و این آیه، به نظر میرسد که خداوند برای نابینا و لنگ و بیمار یک کارت سبز برای مصرف صادر کرده است که این سه گروه در همه جا میتوانند غذای مورد نیازشان را میل کنند و منطقهای برای آنان ممنوعه نیست، ولی سایر افراد تنها در موارد یازدهگانهی ذکر شده در آیه، حقّ مصرف دارند. (این برداشت را جایی ندیدم، اگر حقّ است از خداست و اگر باطل است از من است).
قرآن با بیان یک اصل و قانون کلّی بیان میکند که همان گونه که افراد نابینا و لنگ و مریض از غذا خوردن در خانههایی معافند، شما نیز در مصرف غذا از خانههایی که در آیه آمده معاف میباشید.
این آیه تنها اجازهی استفاده از خانهی خویشانِ نَسَبی را بیان کرده و نامی از فامیل سببی مثل پدر زن و مادر زن و برادر زن و خواهر زن نبرده است.
این آیه تنها دربارهی غذا خوردن است، ولی تصرّفات دیگر در مال دیگران مشروط به گرفتن اجازه است. امام صادق علیه السلام فرمودند: مراد از خوردن در آیه خوردن خرما، نان و خورشت است نه غیر آن.**تفسیر نورالثقلین.*** و خوردن غذا از خانههای یازدهگانه، باید طبیعی و دور از اسراف و تبذیر باشد.**تفسیر صافی.***
در موارد ذکر شده در آیه، همین که از رضایت صاحبخانه با خبر باشیم کافی است، ولی گاهی قرائن نشان میدهد که همین یازده گروه میل ندارند از غذای خانه آنان بخوریم مثلاً اگر غذا را در جای مخصوصی پنهان کرده باشند این نشان میدهد که راضی نیستند ما استفاده کنیم. در چنین مواردی باید دست نگه داریم.
در مجمعالبیان میخوانیم: بخش اوّل آیه مربوط به معاف بودن نابینا و لنگ و بیمار از شرکت در جهاد است و قسمت بعدی آیه مربوط به غذا خوردن است.
امام باقر علیه السلام فرمود: همین که شخصی وارد خانه شود و بر اهل آن سلام کند و آنان جواب دهند، این سلام بر خویشتن است.**تفسیر نورالثقلین.***
پیامها:
1- دیگران را بر خود مقدّم بداریم، خصوصاً محرومان را. (الاعمی - الاعرج - المریض - انفسکم)
2- مسائل عاطفی، در مسائل حقوقی اثر میگذارند. (گرچه غذا ملک صاحبخانه است، ولی اسلام روابط خویشاوندی و عاطفی را در این موارد بر مالکیّت افراد غالب نموده است.) (أن تأکلوا من... بیوت اعمامکم)
3- خانهی همسر و فرزند خانه خود شماست.**تفسیر المیزان. ***(بیوتکم) (خانهی فرزند در آیه نیست شاید به خاطر این که این مورد، روشن و مسلم است. در حدیث میخوانیم: «انت و مالک لابیک» تو و مالت از آن پدرت میباشید.)
4- قرائن محکم و اطمینان عقلایی برای جواز مصرف کافی است.(مثلاً دادن کلید خانه، نشان رضایت است) (ملکتم مفاتحه او صدیقکم)
5 - در اسلام، حقّ دوست در کنار حقّ فامیل قرار داده شده است. (او صدیقکم)
(از «افلاطون» پرسیدند: برادرت را بیشتر دوست داری یا رفیقت را؟ گفت: برادرم را زمانی که رفیقم باشد.)**تفسیر مراغی.***
6- سلام کردن، از آداب ورود به منزل است. (فسلّموا)
7- سلام، ادبی آسمانی، مبارک و دلپسند است. (تحیّة من عنداللّه مبارکة طیّبة)
8 - سلام کردن، در خیر و برکت زندگی مؤثّر است. (مبارکة طیّبة)
9- اهل خانه به منزلهی جان شما هستند. (سلّموا علی انفسکم)
10- مرز حقّ و حقوق را باید خداوند تعیین فرماید. (یبین اللّه لکم الآیات)
11- در احکام الهی باید اندیشید. (لعلّکم تعقلون)