در روایات اسلامی تعبیراتی بسیار والایی درباره جود و سخا دیده میشود که در نوع خود کمنظیر است. روایات زیر نمونههایی است که از میان احادیث فراوانی گلچین شده است:
1- در حدیثی از پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم آمده است: السّخاء خُلق اللّه الأعظم(668)؛ سخاوت، اخلاق بزرگ الهی است.
در واقع تمام سخاوتها در وجود ذی جود پروردگار متجلّی است، زیرا هر چه داریم از اوست. نعمتهای گوناگون، زمین و آسمان، حیات وجود ما، همه از اوست و هر جا سخاوتی است از سخاوت او سرچشمه گرفته است؛ زیرا اگر او مواهبی به ما نمیبخشید، ما توان بخشش را نداشتیم؛ حتّی صفت جود و بخشش نیز از مواهب اوست.
2- امام صادق علیه السّلام میفرمایند: السّخاء من أخلاق الأنبیاء و هو عماد الایمان و لاتکون المؤمن الّا سخیّاً الّا ذو یقین و همّه عالیة لأنّ السّخاء شعاع نورالیقین، و من عرف ما قصد هان علیه مابذل؛ سخاوت از اخلاق انبیا است و ستون ایمان است و هیچ فرد باایمانی وجود ندارد، مگر این که سخاوت است و هیچ سخاوتمندی وجود ندارد، مگر این که دارای یقین و همّت عالیه است؛ زیرا سخاوت، شعاع نور یقین است و آن کس که بداند چه چیزی را قصد کرده، آنچه را که بذل نموده در نظر او کماهمّیّت است.(669)
از این حدیث استفاده میشود که این صفت والا بعد از ذات پاک الهی که مبدأ سخاوت است در وجود انبیا، نشانه ایمان و یقین آنهاست.
3- در حدیث دیگری از امیرمؤمنان علیه السّلام آمده است: تحلّ بالسّخاء و الورع فهما حلیة الایمان و أشرف خلالک؛ به سخاوت و ورع، خود را بیارای که این دو آرایش ایمان و برترین صفات توست.(670)
این تعبیر نشان میدهد که این صفت را از برترین صفات مؤمن به حساب آورده است.
4- در حدیث دیگری از همان امام بزرگوار آمده است: السّخاء ثمرة العقل و القناعة برهان النّبل؛ سخاوت میوه درخت عقل و خِرد و قناعت دلیل بر نجابت است.(671)
آنها که در بخشش به دیگران بُخل میورزند، اموال زیادی را فراهم کرده و میگذارند میروند، در حقیقت اینگونه افراد عاقل نیستند؛ زیرا، زحمت بر دوش آنها بوده، بدون آن که از اموالشان بهره مادی و معنوی ببرند. کدام عاقلی چنین کاری میکند!
5- در تعبیر دیگری از آن حضرت علیه السّلام در مورد اهمّیّت سخاوت به نکته لطیف دیگری اشاره میفرمایند: غطّوا معایبکم بالسّخاء فانّه ستر العیوب؛ عیوب خویش را با سخاوت بپوشانید؛ زیرا سخاوت پوشاننده عیبهاست.(672)
صدق این کلام مولی با تجربه به خوبی ثابت میشود، اشخاصی را میبینیم که عیوب گوناگونی دارند، ولی چون سخاوتمندند همه مردم به دیده احترام به آنها مینگرند.
6- باز در تعبیری دیگر از همان امام همام علیه السّلام آمده است: السّخاء یمحص الذّنوب و یجلب محبّة القلوب؛ سخاوت، گناهان را پاک میکند و دلها را به سوی سخاوت فرامیخواند.(673)
این تعبیر نشان میدهد که سخاوت کفّاره بسیاری از گناهان است!
7- مولی الموحّدین علی علیه السّلام درباره تأثیر عمیق محبّت در جلب قلبها میفرمایند: ما استجلبت المحبّة بمثل السّخاء و الرّفق و حُسن الخلق؛ هیچ چیزی مانند سخاوت و مدارا کردن و حُسن خُلق، جلب محبّت نمیکند.(674)
8- رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در اینباره میفرمایند: السّخی قریب من اللّه قریب من النّاس قریب من الجنّة؛ سخاوتمند نزدیک به خدا، نزدیک به مردم و نزدیک به بهشت است.(675)
9- در حدیث دیگری از امام صادق علیه السّلام آمده است: شابّ سخیّ مرهق فی الذّنوب أحبّ الی اللّه عزّوجلّ من شیخ عابد بخیل؛ جوان سخاوتمند آلوده به گناه نزد خدا محبوبتر از پیرمرد عابد بخیل است.(676)
به یقین این سخاوت سبب امدادهای الهی میشود و سرانجام آن جوان آلوده را نجات میدهد، ولی آن پیر عابد بخیل به خاطر بخلش در گناه فرو خواهد رفت.
10- این بحث را با حدیثی از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به عنوان حُسن خِتام پایان میدهیم: تجافوا عن ذنب السّخی فانّ اللّه آخذ بیده کلّما عثر؛ از گناه و لغزش سخاوتمند صرفنظر کنید؛ زیرا هر زمان بلغزد، خداوند دست او را میگیرد (و نجاتش میدهد).(677)
از مجموع احادیث بالا، ارزش و اهمّیّت فوقالعاده سخاوت در کلام پیشوایان اسلام مشخّص میشود و نشان میدهد که کمتر فضیلتی با آن برابری میکند.