در میان صفات رذیله شاید کمتر صفتی به اندازه غرور زیانآور و مرگبار باشد.
پیامدهای غرور تمام زندگی انسان را تحت تأثیر خود قرار میدهد و دنیا و آخرت را تباه میکند. از میان آثار زیانبار غرور به امور زیر میتوان اشاره کرد:
1- غرور، حجاب ضخیمی بر عقل و فهم انسان میفکند و او را از درک حقایق بازمیدارد و به او اجازه نمیدهد خود و دیگران را آنچنان که هست و هستند بشناسند و حوادث اجتماعی را درست ارزیابی کرده در برابر آنها موضع صحیح بگیرد.
در بحثهای سابق در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام خواندیم: مَستی غرور از مَستی شراب هم سختتر است! این مستی همان حجاب غرور است.
2- غرور مایه شکست در زندگی و سبب عقبافتادگی است، یک لشکر مغرور به سادگی جنگ را میبازد، یک ستمدار مغرور به آسانی زمین میخورد، یک محصّل مغرور در امتحانات رفوزه میشود، یک ورزشکار مغرور بازی را به حریف میبازد و بالاخره یک مسلمان مغرور خود را گرفتار قهر و غضب الهی میسازد.
تعبیر به قاتلات الغرور در روایات اسلامی ممکن است اشاره به همین معنی باشد.
3- غرور تکامل انسان را متوقّف میسازد، بلکه مایه انحطاط و عقبگرد او میشود؛ زیرا هنگامی که انسان مغرور میشود نقایص خود را نمیبیند و کسی که احساس نقصان نکند به دنبال کمال نمیرود.
آنچه در حدیث امیرمؤمنان در گذشته خواندیم که میفرمود: کسی که جاهل باشد مغرور میشود و امروز او از دیروزش بدتر است اشاره به همین نکته مهم است.
4- غرور سبب فساد و تباهی عمل میشود، زیرا در انجام آن دقّتی به خرج نمیدهد و همین امر کار او را خراب میکند، یک جرّاح مغرور ممکن است بیمار خود را در کام مرگ فروبرد یا حدّاقل ناقص سازد، یک راننده مغرور گرفتار تصادفهای زیانبار میشود، همچنین یک مؤمن مغرور گرفتار ریا و عُجب و سایر امور که عمل را فاسد میکند میشود؛ در حدیثی از امیرمؤمنان علیه السّلام میخوانیم: غرور الأمل یفسد العمل؛ غرور ناشی از آرزوها، سبب فساد عمل میشود.(237)
5- غرور مانع از عاقبتاندیشی است، چنانکه از حدیثی از امیرمؤمنان آمده است: لم یفکّر فی عواقب الأمور من وثق بزور الغرور؛ کسی که اعتماد بر غرور و باطل کند از تفکّر در عاقبت کارها بازمیماند.(238)
6- غرور غالباً سبب ندامت و پشیمانی میشود، چرا که انسان نمیتواند ارزیابی صحیحی از خود و دیگران را داشته باشد و در محاسبات خود در حرکت فردی و اجتماعی گرفتار اشتباه میشود و همین امر او را به ندامت و پشیمانی میکشاند، در همین زمینه در حدیث امیرمؤمنان علیه السّلام میخوانیم: دنیا خواب و خیالی بیش نیست و مغرور شدن به آن موجب پشیمانی است.(239)
7- در یک جمله میتوان گفت: افراد مغرور در دنیا و آخرت تهیدست و بیچارهاند، چنانکه در حدیثی از امام صادق علیه السّلام آمده است: المغرور فی الدّنیا مسکین و فی الآخرة مغبونّ لأنّه باع الافضل بالأدنی؛ انسان مغرور در دنیا مسکین و بیچاره است و در آخرت مغبون؛ چرا که متاع برتر را به متاع پَستتر فروخته است.(240)