اشاره :
یکی دیگر از رذایل اخلاقی که در طول تاریخ بشر آثار بسیار منفی فردی و اجتماعی داشته است مسئله حَسد است، حَسد به معنی ناراحت شدن از نعمتهایی که خداوند نصیب دیگران کرده و آرزوی زوال آنها و حتّی تلاش و کوشش در این راه!
حسد فضای روح آدمی را تیره و تار و فضای زندگی او را ظلمانی و محیط جامعه را مملوّ از ناامنی میکند!
حسودان نه آرامشی در دنیا دارند، نه آسایشی در آخرت و چون تمام تلاششان این است که نعمت را از محسود بگیرند، آلوده انواع جنایتها میشوند: دروغ میگویند، غیبت میکنند، دست به انواع ظلم و ستم میزنند و حتّی در حالات شدید و بحرانی از قتل و خونریزی نیز اِبا ندارند!
در واقع میتوان گفت: حسد یکی از ریشههای اصلی تمام بدیهاست و از دامهای بسیار خطرناک شیطان است، همان دامی که در نخستین روزهای آفرینش بشر کار خود را کرد و فرزند آدم علیه السّلام قابیل را به کام خود فرو کشید و دستش را به خون برادرش هابیل آلوده کرد و به همین دلیل در روایات اسلامی، حسد یکی از اصول سهگانه کفر شمرده شده است (تکبّر، حرص و حسد).
حسود در واقع معترض به حکمت الهی است و به همین دلیل نوعی کفر و شِرک خفی محسوب میشود.
نقطه مقابل حسد، خیرخواهی است و آن این است که انسان از نعمتهایی که نصیب دیگری میشود لذّت ببرد و در راه حفظ آن بکوشد و سعادت خود را در سعادت دیگران بداند و منابع دیگران را با منابع خود به یک چشم بنگرد.
با این اشاره به آیات قرآن بازمیگردیم و بازتاب این مسئله را در آیات قرآنی مشاهده میکنیم.
1- و أتل علیهم نبأ أبنی آدم بالحقّ اذ قرّبا قرباناً فتقبّل من أحدهما و لم یتقبّل من الآخر قال لأقتلنّک قال انّما یتقبّل اللّه من المتّقین لئن بسطت الیّ یدک لتقتلنی ما أنا بباسط یدی الیک لأقتلک انّی أخاف اللّه ربّ العالمین فطوّعت له نفسه قتل أخیه فقتله فأصبح من الخاسرین (سوره مائده، آیات 27 و 28 و 30)
2- اذ قال یوسف لأبیه یا أبت انّی رأیت أحد عشر کوکباً و الشّمس و القمر رأیتهم لی ساجدین قال یا بنیّ لاتقصص رؤیاک علی اخوتک فیکیدوا لک کیداً انّ الشّیطان للانسان عدوّ مبین (سوره یوسف، آیه 4 و 5)
3- أم یحسدون النّاس علی ما ءاتهم اللّه من فضله فقد آتینا آل ابراهیم الکتاب و الحکمة و آتیناهم مُلکاً عظیماً (سوره نساء، آیه 54)
4- ودّ کثیر من أهل الکتاب لو یردّونکم من بعد ایمانکم کفّاراً حَسداً من عند أنفسهم من بعد ماتبیّن لهم الحقّ فأعفوا و اصفحوا حتّی یأتی اللّه بأمره انّ اللّه علی کلّ شیء قدیر (سوره بقره، آیه 109)
5- و من شرّ حاسد اذا حَسد (سوره فلق، آیه 5)
6- و الّذین جائلوا من بعدهم یقولون ربّنا اغفرلنا و لاخواننا الّذین سبقونا بالایمان و لاتجعل فی قلوبنا غلّاً للّذین آمنوا ربّنا انّک رؤوف رحیم (سوره حشر، آیه 10)
7- و نزعنا ما فی صدورهم من غلّ اخواناً علی سرر متقابلین (سوره حجر، آیه 47)
ترجمه :
1- و داستان دو فرزند آدم را به حق بر آنها بخوان: هنگامی که هر کدام، کاری برای تقرّب (به پروردگار) انجام دادند، امّا از یکی پذیرفته شد و از دیگری نشد (برادری که عملش مردود شده بود، به برادر دیگر) گفت: به خدا سوگند تو را خواهم کُشت (برادر دیگر) گفت: من چه گناهی دارم (زیرا) خدا تنها از پرهیزگاران میپذیرد.
اگر تو برای کُشتن من دست درازی کنی، من هرگز به قتل تو دست نمیگشایم، چون از پروردگار جهانیان میترسم.
نفس سرکش کمکم او را به کُشتن برادرش ترغیب کرد (سرانجام) او را کشت و از زیانکاران شد.
2- (به خاطر بیاور) هنگامی را که یوسف به پدرش گفت: پدرم! من در خواب دیدم که یازده ستاره و خورشید و ماه در برابرم سجده میکنند.
گفت: فرزندم! خواب خود را برای برادرانت بازگو مکن که برای تو نقشه (خطرناکی) میکشند، چرا که شیطان، دشمن آشکار انسان است.
3- یا اینکه نسبت به مردم (پیامبر و خاندانش) بر آنچه خدا از فضلش به آنان بخشیده، حَسد میورزند؟ ما به آل ابراهیم (که یهود از خاندان او هستند نیز) کتاب و حکمت دادیم و حکومت عظیمی در اختیار آنها (پیامبر بنیاسرائیل) قرار دادیم.
4- بسیاری از اهل کتاب از روی حَسد - که در وجود آنها ریشه دوانده - آرزو میکردند شما را بعد از اسلام و ایمان به حال کفر بازگردانند با اینکه حق برای آنها کاملاً روشن شده است، شما آنها را عفو کنید و گذشت نمایید تا خداوند فرمان خودش (فرمان جهاد) را فرستد، خداوند بر هر چیزی تواناست.
5- و از شَر هر حسودی هنگامی که حَسد میورزد.
6- (همچنین) کسانی که بعد از آنها (بعد از مهاجران و انصار) آمدند و میگویند: پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی گرفتهاند بیامرز و در دلهایمان حَسد و کینهای نسبت به مؤمنان قرار مده! پروردگارا تو مهربان و رحیمی!
7- هرگونه غلّ (حَسد و کینه و دشمنی) را از سینه آنها برمیکنیم (و روحشان را پاک میسازیم) در حالی که همه برادرند و بر تختها رو به روی یکدیگر قرار دارند.