در آیه گذشته ، سخن از معیار ارزش انسانها یعنی ((تقوی )) در میان بود ، و از آنجا که ((تقوی )) ثمره شجره ((ایمان )) است ، آنهم ایمانی که در اعماق جان نفوذ کند ، در آیات مورد بحث به بیان حقیقت ((ایمان )) پرداخته ، چنین
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 210@@@
می گوید :
اعراب بادیه نشین گفتند : ایمان آورده ایم ، به آنها بگو : شما ایمان نیاورده اید ، بگوئید اسلام آورده ایم ، ولی هنوز ایمان وارد قلب شما نشده است ! (قالت الاعراب آمنا قل لم تؤمنوا و لکن قولوا اسلمنا و لما یدخل الایمان فی قلوبکم ) .
طبق این آیه تفاوت ((اسلام )) و ((ایمان )) ، در این است که ((اسلام )) شکل ظاهری قانونی دارد ، و هر کس شهادتین را بر زبان جاری کند در سلک مسلمانان وارد می شود ، و احکام اسلام بر او جاری می گردد .
ولی ایمان یک امر واقعی و باطنی است و جایگاه آن قلب آدمی است ، نه زبان و ظاهر او .
اسلام ممکن است انگیزه های مختلفی داشته باشد ، حتی انگیزه های مادی و منافع شخصی ، ولی ایمان حتما از انگیزه های معنوی ، از علم و آگاهی ، سرچشمه می گیرد ، و همان است که میوه حیات بخش تقوی بر شاخسارش ظاهر می شود .
این همان چیزی است که در عبارت گویائی از پیغمبر گرامی اسلام (صلی اللّه علیه و آله ) آمده است : الاسلام علانیة ، و الایمان فی القلب : ((اسلام امر آشکاری است ، ولی جای ایمان دل است )) .**(مجمع البیان) جلد 9 صفحه 138***
و در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم : الاسلام یحقن به الدم و تؤدی به الامانة ، و تستحل به الفروج ، و الثواب علی الایمان :
با اسلام خون انسان محفوظ ، و ادای امانت او لازم ، و ازدواج با او حلال می شود ، ولی ثواب بر ایمان است .**(کافی) جلد 2 (باب ان الاسلام یحقن به الدم) حدیث 1 و 2***
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 211@@@
و نیز به همین دلیل است که در بعضی از روایات مفهوم ((اسلام )) منحصر به اقرار لفظی شمرده شده ، در حالی که ایمان اقرار تواءم با عمل معرفی شده است (الایمان اقرار و عمل ، و الاسلام اقرار بلا عمل ) .**همان***
همین معنی به تعبیر دیگری در بحث اسلام و ایمان آمده است ، ((فضیل بن یسار)) می گوید : از امام صادق (علیه السلام ) شنیدم فرمود : ان الایمان یشارک الاسلام ، و لایشارکه الاسلام ، ان الایمان ما وقر فی القلوب ، و الاسلام ما علیه المناکح و المواریث و حقن الدماء :
((ایمان با اسلام شریک است ، اما اسلام با ایمان شریک نیست (و به تعبیر دیگر هر مؤمنی مسلمان است ولی هر مسلمانی مؤمن نیست ) ایمان آن است که در دل ساکن شود ، اما اسلام چیزی است که قوانین نکاح وارث و حفظ خون بر طبق آن جاری می شود)) .**(اصول کافی) جلد 2 (باب ان الایمان یشرک الاسلام) حدیث 3***
ولی این تفاوت مفهومی در صورتی است که این دو واژه در برابر هم قرار گیرند ، اما هر گاه جدا از هم ذکر شوند ممکن است اسلام بر همان چیزی اطلاق شود که ایمان بر آن اطلاق می شود ، یعنی هر دو واژه در یک معنی استعمال گردد .
سپس در آیه مورد بحث می افزاید : اگر از خدا و رسولش اطاعت کنید ثواب اعمالتان را به طور کامل می دهد ، و چیزی از پاداش اعمال شما را فروگذار نمی کند (و ان تطیعوا الله و رسوله لایلتکم من اعمالکم شیئا) .
چرا که ((خداوند غفور و رحیم است )) (ان الله غفور رحیم ) .
((لایلتکم )) از ماده ((لیت )) (بر وزن ریب ) به معنی کم گذاردن حق
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 212@@@
است .**بنابراین فعل مزبور اجوف یائی است هرچند ماده (ولت) (مثل واوی) نیز به همین معنی آمده است***
جمله های اخیر در حقیقت اشاره به یک اصل مسلم قرآنی است که شرط قبولی اعمال ((ایمان )) است ، می گوید ، اگر شما ایمان قلبی به خدا و پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) داشته باشید که نشانه آن اطاعت از فرمان خدا و رسول او است ، اعمال شما ارزش می یابد ، و خداوند حتی کوچکترین حسنات شما را می پذیرد ، و پاداش می دهد ، و حتی به برکت این ایمان گناهان شما را می بخشد که او غفور و رحیم است .
و از آنجا که دست یافتن بر این امر باطنی یعنی ایمان کار آسانی نیست در آیه بعد به ذکر نشانه های آن می پردازد ، نشانه هائی که به خوبی مؤمن را از مسلم ، و صادق را از کاذب ، و آنها را که عاشقانه دعوت پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) را پذیرفته اند ، از آنها که برای حفظ جان و یا رسیدن به مال دنیا اظهار ایمان می کنند جدا می سازد ، می فرماید : مؤمنان واقعی تنها کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده اند ، سپس هرگز شک و ریبی به خود راه نداده ، و با اموال و جانهای خود در راه خدا به جهاد پرداخته اند (انما المؤمنون الذین آمنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله ) .
آری نخستین نشانه ایمان عدم تردید و دو دلی در مسیر اسلام است ، نشانه دوم جهاد با اموال ، و نشانه سوم که از همه برتر است جهاد با انفس (جانها) است .
به این ترتیب اسلام به سراغ روشنترین نشانه ها رفته است : ایستادگی
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 213@@@
و ثبات قدم ، و عدم شک و تردید از یکسو ، و ایثار مال و جان از سوی دیگر .
چگونه ممکن است ایمان در قلب راسخ نباشد در حالی که انسان از بذل مال و جان در راه محبوب مضایقه نمی کند .
و لذا در پایان آیه می افزاید : چنین کسانی راستگو هستند و روح ایمان در وجودشان موج می زند (اولئک هم الصادقون ) .
این معیار را که قرآن برای شناخت مؤمنان راستین از دروغگویان متظاهر به اسلام بیان کرده ، منحصر به فقرای طایفه بنی اسد نیست ، معیاری است روشن و گویا برای هر عصر و زمان ، برای جداسازی مؤمنان واقعی از مدعیان دروغین ، و برای نشان دادن ارزش ادعای کسانی که همه جا دم از اسلام می زنند و خود را طلبکار پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) می دانند ولی در عمل آنها کمترین نشانه ای از ایمان و اسلام دیده نمی شود .
در مقابل ، کسانی هستند که نه تنها ادعائی ندارند ، بلکه همواره خود را مقصر می شمرند ، و در عین حال در میدان ایثار و فداکاری از همه پیشگامترند .
و اگر این معیار قرآنی را برای سنجش مؤمنان واقعی به کار بریم معلوم نیست از انبوه میلیونها میلیون مدعیان اسلام چه اندازه مؤمن واقعی هستند ، و چه مقدار مسلمان ظاهری ؟!
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 214@@@