در آیات گذشته اشاره سربسته ای به عذاب الهی در قیامت شده بود ، آیات مورد بحث توضیح و تفسیری بر این معنی است ، نخست بعضی از ویژگیهای روز قیامت را بازگو می کند ، و سپس کیفیت عذاب تکذیب کنندگان را .
می فرماید : ((این عذاب الهی در روزی است که آسمان (کرات آسمانی ) شدیدا به حرکت در می آیند ، و به هر سو رفت و آمد می کنند)) (یوم تمور السماء مورا) .**(یوم) منصوب است به عنوان ظرفیت و متعلق است به (واقع) که در آیات قبل آمده***
((مور)) (بر وزن قول ) در لغت به معانی مختلفی آمده است ، ((راغب : در ((مفردات )) می گوید : ((مور)) به معنی جریان سریع است ، و نیز می گوید : گرد و غباری را که باد به هر سو می برد ((مور)) می گویند :
در ((لسان العرب )) نیز آمده است که ((مور)) به معنی حرکت و رفت و آمد است ، به معنی موج و سرعت نیز آمده ، بعضی نیز ((مور)) را به حرکت دورانی تفسیر کرده اند .
از مجموع این تفسیرها استفاده می شود که ((مور)) همان حرکت سریع و دورانی و تواءم با رفت و آمد و اضطراب و تموج است .
به این ترتیب در آستانه قیامت نظام حاکم بر کرات آسمانی بر هم می ریزد
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 419@@@
آنها از مدارات خود منحرف می شوند ، و به هر سو رفت و آمد می کنند ، سپس درهم نوردیده می شوند ، و بجای آنها آسمانی نو به فرمان خدا برپا می شود ، چنانکه آیه 104 - انبیاء می گوید : ((یوم نطوی السماء کطی السجل للکتب )) : ((روزی که آسمان را همچون طومار در هم می پیچیم )) .
و در آیه 48 سوره ابراهیم می خوانیم : یوم تبدل الارض غیر الارض و السماوات : ((روزی که این زمین به زمینی دیگر و آسمانها به آسمان دیگری تبدیل می شود)) .
در آیات دیگر قرآن نیز تعبیراتی دیده می شود ، که خبر از شکافتن کرات آسمانی (انفطار - 1) و از جا کنده شدن آنها (تکویر - 11) و فاصله افتادن در میان آنها (مرسلات - 9) حکایت می کند که به خواست خدا در ذیل آن آیات در این باره نیز بحث خواهیم کرد .
سپس می افزاید : ((و روزی که کوهها به حرکت در می آید)) (و تسیر الجبال سیرا) .
آری کوهها از جا کنده می شوند و به حرکت در می آیند ، و سپس به شهادت آیات دیگر قرآن متلاشی می گردند ، و همچون ((عهن منفوش )) (پشم رنگین زده شده ) می شوند (قارعه - 5) و بجای آن زمینی صاف و هموار و بی آب و گیاه آشکار می گردد فیذرها قاعا صفصفا (طه - 106) .**برای توضیح بیشتر به جلد 13 تفسیر (نمونه) صفحه 302 مراجعه شود (ذیل آیه 105 سوره طه)***
اینها همه اشاره به آن است که این دنیا و تمام پناهگاههای آن در هم کوبیده می شود ، جهانی نو ، با نظاماتی نوین جای آن را می گیرد و انسان در برابر
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 420@@@
نتائج اعمال خویش ، قرار خواهد گرفت .
لذا در آیه بعد می افزاید : ((چون چنین است وای در آن روز برای تکذیب کنندگان ))! (فویل یومئذ للمکذبین ) .**(فاء) در (فویل) فاء تفریع است یعنی چون در آن روز پناهگاهی نیست وای بر این تکذیب کنندگان***
آری در حالی که وحشت و اضطراب ناشی از دگرگونی جهان ، همگان را فراگرفته ، وحشت عظیمتری به سراغ ((مکذبین )) می آید که همان عذاب الهی است چرا که ((ویل )) اظهار تاءسف و اندوه است بر وقوع یک حادثه نامطلوب .
سپس به معرفی این ((مکذبین )) ، پرداخته ، می فرماید : ((همانها که در سخنان باطل به بازی مشغولند)) (الذین هم فی خوض یلعبون ) .
آیات قرآن را ((دروغ )) ، و معجزات پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) را ((سحر)) می خوانند ، و آورنده آنرا ((مجنون )) می شمرند ، همه حقایق را به بازی گرفته ، و به سخریه و استهزاء در برابر آنها می پردازند .
با سخنان باطل و بی منطق به جنگ حق برمی خیزند ، و برای رسیدن به مقصد خود ، از هیچ تهمت و دروغی ابا ندارند .
((خوض )) (بر وزن حوض ) به معنی ورود در سخنان باطل است ، و در اصل به معنی وارد شدن در آب و عبور از آن است .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 421@@@
بار دیگر برای معرفی آن روز و بیان سرنوشت این مکذبان به توضیح دیگری پرداخته می افزاید : ((روزی که آنها با خشونت و عنف به سوی آتش دوزخ رانده می شوند)) (یوم یدعون الی نار جهنم دعا) .**(دع) (بر وزن جد) به معنی دفع شدید و راندن توام با خشونت و عنف است (یوم) منصوب است به ظرفیت یا بدل است از (یومئذ) در آیه قبل***
((و به آنها گفته می شود این همان آتشی است که آنرا انکار می کردید))! (هذه النار التی کنتم بها تکذبون ) .
و نیز به آنها گفته می شود : ((آیا این سحر است ؟ و یا شما نمی بینید))؟ (افسحر هذا ام انتم لا تبصرون ) .
شما پیوسته در دنیا می گفتید آنچه محمد (صلی اللّه علیه و آله ) آورده سحر است ، او از طریق ساحری پرده بر چشمهای ما افکنده تا حقایق را نبینیم ، عقل ما را می رباید و اموری را به نام ((معجزه )) به ما معرفی می کند و سخنانی را به عنوان ((وحی الهی )) برای ما می خواند ، اما اینها همه بی اساس است ، و چیزی جز سحر نیست .
لذا روز قیامت به عنوان سرزنش و توبیخ به هنگامی که آتش دوزخ را با چشم می بینند و حرارت آن را لمس می کنند به آنها گفته می شود : ((آیا اینها سحر است ؟ آیا پرده بر چشم شما افکنده شده ))؟!
همچنین به آنها گفته می شود : ((در این آتش وارد شوید ، و بسوزید ، می خواهید صبر و شکیبائی کنید ، یا بی تابی و جزع ، برای شما تفاوتی نمی کند))!
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 422@@@
(اصلوها فاصبروا او لا تصبروا سواء علیکم ) .
((چرا که جزای شما فقط اعمال خودتان است )) (انما تجزون ما کنتم تعملون ) .
آری این اعمال خودتان است که به سوی شما بازگشته ، و پاپیچ شما شده است ، بنابراین جزع و فزع و آه و ناله و بیتابی تاءثیری ندارد .
این آیه تاءکید مجددی است بر مساءله ((تجسم اعمال )) و بازگشت آن به سوی انسان و نیز تاءکید مجددی است بر مساءله عدالت پروردگار ، چرا که آتش جهنم هر قدر سوزان باشد و مجازات آن دردناک چیزی جز نتیجه اعمال خود انسانها و اشکال تبدل یافته آن نیست .