آنچه در آیات گذشته خواندیم مواهب بزرگی بود که خدا در پرتو فتح مبین (صلح حدیبیه ) نصیب پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) کرد ، اما در آیه مورد بحث از موهبت عظیمی که بر همه مؤمنان مرحمت فرموده بحث می کند ، می فرماید : ((او کسی است که سکینه و آرامش را بر دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزاید)) (هو الذی انزل السکینة فی قلوب المؤمنین لیزدادوا ایمانا مع ایمانهم ) .
چرا سکینه و آرامش بر دل آنها فرود نیاید ((در حالی که لشکریان آسمانها و زمین از آن خدا است ، و خداوند دانا و حکیم است )) (و لله جنود السموات
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 26@@@
و الارض و کان الله علیما حکیما) .
این سکینه چه بود؟
باز لازم است در اینجا به داستان ((صلح حدیبیه )) بر گردیم و خود را در فضای ((حدیبیه )) و در جوی که بعد از صلح پیدا شد تصور کنیم ، تا به عمق مفهوم آیه آشنا گردیم .
پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) خوابی دیده بود - رویائی الهی و رحمانی - که با یارانش وارد مسجد الحرام می شوند ، و به دنبال آن به عزم زیارت خانه خدا حرکت کرد ، غالب اصحاب فکر می کردند تعبیر این خواب و رؤیای صالحه در همین سفر واقع می شود ، در حالی که مقدر چیز دیگری بود این از یکسو .
از سوی دیگر مسلمانان محرم شده بودند و حیوانات قربانی با خود آورده بودند ، اما بر خلاف انتظارشان توفیق زیارت خانه خدا نصیب آنها نشد و پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) دستور داد در همان حدیبیه شتران قربانی را نحر کنند ، و از احرام بیرون آیند ، کاری که برای آنها بسیار سخت و باورناکردنی بود ، چرا که آداب و سنن آنها و نیز دستورات اسلام ایجاب می کرد تا مناسک عمره را انجام ندهند از احرام بیرون نیایند .
از سوی سوم در مواد صلحنامه حدیبیه مطالبی که پذیرش آن بسیار سنگین می نمود ، از جمله اینکه اگر کسی از قریش مسلمان شود و به مدینه پناه آورد مسلمانان او را به خانوادهاش تحویل دهند ، اما عکس آن لازم نیست !
از سوی چهارم به هنگام تنظیم صلحنامه قریش حاضر نشدند کلمه ((رسول الله )) کنار نام محمد (صلی اللّه علیه و آله ) باشد ، و ((سهیل )) نماینده قریش با اصرار آن را حذف کرد ، و حتی با نوشتن ((بسم الله الرحمن الرحیم )) نیز موافقت نکرد ، و اصرار داشت به جای آن ((بسمک اللهم )) نوشته شود که با سنت اهل مکه سازگار بود
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 27@@@
واضح است این امور هر کدام به تنهائی مطلب ناگواری بود تا چه رسد به مجموع آنها ، و به همین جهت تزلزلی در قلوب افراد ضعیف الایمان افتاد ، حتی وقتی سوره فتح نازل شد بعضی با تعجب پرسیدند : چه فتحی ؟!
اینجا است که باید لطف الهی شامل حال مسلمانان شود و سکینه و آرامش را به دلهای آنها باز گرداند ، نه تنها ضعف و فتوری در آنان راه نیابد ، بلکه به مصداق ((لیزدادوا ایمانا مع ایمانهم )) بر قدرت ایمان آنها افزوده شود ، آیه فوق در چنین شرایطی نازل گردید .
((سکینه )) در اصل از ماده سکون به معنی آرامش و اطمینان خاطری است که هر گونه شک و تردید و وحشت را از انسان زائل می کند و او را در طوفان حوادث ثابت قدم می دارد .
این آرامش ممکن است جنبه عقیدتی داشته باشد ، و تزلزل اعتقاد را بر طرف سازد ، یا جنبه عملی ، به گونه ای که ثبات قدم و مقاومت و شکیبائی به انسان بخشد ، و البته به تناسب بحثهائی که گذشت و تعبیرات خود آیه در اینجا بیشتر ناظر به معنی اول است ، در حالی که در آیه 248 سوره بقره در داستان طالوت و جالوت بیشتر روی جنبه های عملی تکیه دارد .
جمعی از مفسران برای ((سکینه )) معانی دیگری ذکر کرده اند که در نهایت بازگشت به همین تفسیر می کند .
جالب اینکه در بعضی از روایات ((سکینه )) به ((ایمان )) تفسیر شده**(تفسیر برهان) جلد 2 صفحه 114*** و در بعضی دیگر به نسیم بهشتی که در شکل انسانی ظاهر می شود و به مؤمنان آرامش می بخشد .**همان***
اینها نیز تاییدی است بر آنچه گفته شده ، چرا که ((سکینه )) زائیده
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 28@@@
ایمان است و همچون نسیم بهشتی آرامبخش .
این نکته نیز قابل توجه است که در مورد ((سکینه )) تعبیر به ((انزال )) شده است ، و چنانکه می دانیم این تعبیر در قرآن مجید گاهی به معنی ایجاد و خلقت و بخشش نعمت آمده ، و چون از یک مقام عالی به مقام پائین است این تعبیر در آن بکار رفته است .