این آیات همچنان بحثهای مربوط به صلح حدیبیه و وقایع بعد از آن را بازگو می کند ، و برکات و فوائدی را که از این رهگذر عائد مسلمانان شد شرح می دهد .
نخست می فرماید : ((خداوند غنائم فراوانی به شما وعده داده که آنها را به دست می آورید ولی این یکی را زودتر برای شما فراهم ساخت (وعدکم الله مغانم کثیرة تاخذونها فعجل لکم هذه ) .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 80@@@
لحن آیه نشان می دهد که منظور از غنائم فراوان در اینجا تمام غنائمی است که خداوند نصیب مسلمانان کرد ، چه در کوتاه مدت و چه در دراز مدت ، حتی جمعی از مفسران عقیده دارند که غنائمی را که تا دامنه قیامت به دست مسلمین میافتد در این عبارت داخل است .
اما این که می گوید : این یکی را زودتر برای شما فراهم ساخت غالبا اشاره به ((غنائم خیبر)) دانسته اند که در فاصله کوتاهی بعد از فتح حدیبیه فراهم شد .
ولی بعضی احتمال داده اند که ((هذه )) اشاره به ((فتح حدیبیه )) باشد که بزرگترین غنیمت معنوی بود .
سپس به یکی دیگر از الطاف خداوندی نسبت به مسلمانان در این ماجرا اشاره کرده ، می افزاید : ((و دست تعدی مردم را از شما باز داشت )) (و کف ایدی الناس عنکم ) .
این لطف بزرگی بود که آنها با کمی نفرات و نداشتن ابزار جنگی کافی آنهم در نقطه ای دور از وطن و بیخ گوش دشمن ، مورد تهاجم قرار نگرفتند ، و چنان رعب و وحشتی از آنان در دل دشمنان افکند که از هر گونه اقدام و حمله خود داری کردند .
جمعی از مفسران این جمله را اشاره به ماجرای خیبر می دانند که قبائلی از بنی اسد و ((بنی غطفان )) تصمیم گرفته بودند در غیاب مسلمانان به مدینه حمله کنند ، و اموال مسلمین را به غنیمت گرفته ، زنانشان را به اسارت ببرند .
یا اشاره به تصمیم جمعی از این دو قبیله دانسته اند که در نظر داشتند به یاری یهود خیبر برخیزند که خداوند رعب و وحشت در قلوب آنها افکند ، و از تصمیم خود منصرف شدند .
ولی تفسیر اول مناسبتر به نظر می رسد ، چرا که در چند آیه بعد همین تعبیر
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 81@@@
را مشاهده می کنیم که درباره اهل مکه سخن می گوید ، همانند شرحی است برای آنچه در آیه مورد بحث آمده ، و با روش قرآن که روش اجمال و تفصیل است سازگار می باشد .
مهم این است که طبق روایات مشهور تمام سوره فتح بعد از ماجرای حدیبیه ، و در مسیر بازگشت پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) از مکه به مدینه نازل گردیده است .
سپس در ادامه همین آیه به دو نعمت بزرگ دیگر از مواهب الهی اشاره کرده ، می فرماید : ((هدف این بود که این وقایع نشانه ای (بر حقانیت دعوت تو) برای مؤمنان باشد ، و خداوند شما را به راه مستقیمی هدایت کند)) (و لتکون آیة للمؤمنین و یهدیکم صراطا مستقیما)
گرچه بعضی از مفسران ضمیر ((لتکون )) را تنها اشاره به ((غنائم موعود)) دانسته اند ، و بعضی دیگر به نگهداری دشمنان از هجوم بر مسلمانان ، ولی مناسب این است که این ضمیر به تمام حوادث ((حدیبیه )) و ماجراهای بعد از آن بر گردد ، چرا که هر یک آیتی از آیات خدا ، و دلیلی بر صدق پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) ، و وسیله ای برای هدایت مردم به صراط مستقیم بود ، و قسمتی از آن جنبه پیشگوئی و خبر غیبی داشت ، و بعضی با اسباب و شرائط عادی سازگار نبود ، و در مجموع معجزه روشنی از معجزات پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) محسوب می شد .
در آیه بعد بشارت بیشتری به مسلمانان داده ، می گوید : ((خداوند به شما غنائم و فتوحات دیگری وعده داده است که هرگز توانائی بر آن نداشته و ندارید ولی خداوند قدرتش بر آن احاطه دارد ، و او بر هر چیز توانا است )) (و اخری لم تقدروا علیها قد احاط الله بها و کان الله علی کل شی ء قدیرا) .
در اینکه این وعده اشاره به کدام غنیمت و کدام پیروزیها است ؟ در میان مفسران گفتگو است .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 82@@@
بعضی اشاره به فتح ((مکه )) و غنائم ((حنین )) می دانند ، و بعضی به فتوحات و غنائمی که بعد از پیغمبر (صلی اللّه علیه و آله ) نصیب امت اسلامی شد (مانند فتح ایران و روم و مصر) .
این احتمال نیز وجود دارد که اشاره به همه آنها باشد .**(اخری) صفت برای (مغانم) است که محذوف می باشد و در تقدیر (مغانم اخری) است که منصوب است به خاطر عطف بر (مغانم کثیرة)***
تعبیر به ((لم تقدروا علیها)) اشاره به این است که مسلمانان قبل از آن هرگز احتمال چنین فتوحات و غنائمی را نمی دادند ولی به برکت اسلام و امدادهای الهی این نیرو و توان برای آنها پیدا شد .
بعضی از این جمله چنین استنباط کرده اند که قبلا در میان مسلمانان بحثی درباره این فتوحات بوده است ، اما خود را از انجام آن ناتوان می دیدند ، مخصوصا در حدیثی که در داستان جنگ احزاب آمده می خوانیم : آن روز که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) بشارت فتح ایران و روم و یمن را به مسلمانان داد منافقان آن را به باد سخریه گرفتند .
جمله قد احاط الله بها (خداوند آنرا احاطه فرموده ) اشاره به احاطه قدرت پروردگار بر این غنائم یا فتوحات است ، و بعضی آن را اشاره به احاطه علمی او دانسته اند اما معنی اول با جمله های دیگر آیه سازگارتر است ، البته جمع میان هر دو نیز مانعی ندارد .
و بالاخره آخرین جمله آیه یعنی ((و کان الله علی کل شی ء قدیرا)) در حقیقت به منزله بیان علت است برای جمله قبل اشاره به اینکه با قدرت خداوند بر همه چیز این گونه فتوحات برای مسلمانان عجیب نیست .
و به هر حال ، آیه از اخبار غیبی و پیشگوئیهای قرآن مجید درباره حوادث آینده است ، این پیروزیها در مدت کوتاهی به وقوع پیوست و عظمت این
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 83@@@
آیات را روشن ساخت .