دستورهای ششگانه ای که در دو آیه فوق مطرح شده (نهی از سخریه ، و عیبجوئی ، و القاب زشت ، و گمان بد ، و تجسس ، و غیبت ) هرگاه به طور کامل در یک جامعه پیاده شود آبرو و حیثیت افراد جامعه را از هر نظر بیمه می کند ، نه کسی می تواند به عنوان خود برتربینی دیگران را وسیله تفریح و سخریه قرار دهد ، و نه می تواند زبان به عیبجوئی این و آن بگشاید ، و نه با القاب زشت
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 186@@@
حرمت و شخصیت افراد را در هم بشکند .
نه حق دارد حتی گمان بد ببرد ، نه در زندگی خصوصی افراد به جستجو پردازد ، و نه عیب پنهانی آنها را برای دیگران فاش کند .
به تعبیر دیگر انسان چهار سرمایه دارد که همه آنها باید در دژهای این قانون قرار گیرد و محفوظ باشد : جان ، و مال ، و ناموس ، و آبرو .
تعبیرات آیات فوق و روایات اسلامی نشان می دهد که آبرو و حیثیت افراد همچون مال و جان آنها است ، بلکه از بعضی جهات مهمتر است !
اسلام می خواهد در جامعه اسلامی امنیت کامل حکمفرما باشد نه تنها مردم در عمل و با دست به یکدیگر هجوم نکنند ، بلکه از نظر زبان مردم ، و از آن بالاتر از نظر اندیشه و فکر آنان نیز در امان باشند ، و هر کس احساس کند که دیگری حتی در منطقه افکار خود تیرهای تهمت را به سوی او نشانه گیری نمی کند ، و این امنیتی است در بالاترین سطح که جز در یک جامعه مذهبی و مؤمن امکان پذیر نیست .
پیغمبر گرامی (صلی اللّه علیه و آله ) در حدیثی می فرماید : ان الله حرم من المسلم دمه و ماله و عرضه ، و ان یظن به السؤ : ((خداوند خون و مال و آبروی مسلمان را بر دیگران حرام کرده ، و همچنین گمان بد درباره او بردن )) .**(محجة البیضاء) جلد 5 صفحه 268***
گمان بد نه تنها به طرف مقابل و حیثیت او لطمه وارد می کند ، بلکه برای صاحب آن نیز بلائی است بزرگ زیرا سبب می شود که او را از همکاری با مردم و تعاون اجتماعی برکنار کند ، و دنیائی وحشتناک آکنده از غربت و انزوا فراهم سازد ، چنانکه در حدیثی از اءمیر مؤمنان علی (علیه السلام ) آمده است : من لم یحسن ظنه استوحش من کل احد : ((کسی که گمان بد داشته باشد
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 187@@@
از همه کس می ترسد و وحشت دارد))! .**(غررالحکم) صفحه 297***
به تعبیر دیگر : چیزی که زندگی انسان را از حیوانات جدا می کند ، و به آن رونق و حرکت و تکامل می بخشد ، روح تعاون و همکاری دسته جمعی است ، و این در صورتی امکان پذیر است که اعتماد و خوشبینی بر مردم حاکم باشد ، در حالی که سوءظن پایه های این اعتماد را در هم می کوبد ، پیوندهای تعاون را از بین می برد و روح اجتماعی را تضعیف می کند .
نه تنها سوءظن که مساءله تجسس و غیبت نیز چنین است .
افراد بدبین از همه چیز می ترسند ، و از همه کس وحشت دارند ، و نگرانی جانکاهی دائما بر روح آنها مستولی است ، نه می توانند یار و مونسی غمخوار پیدا کنند ، و نه شریک و همکاری برای فعالیتهای اجتماعی ، و نه یار و یاوری برای روز درماندگی .
توجه به این نکته نیز لازم است که منظور از ((ظن )) در اینجا گمانهای بی دلیل است بنابراین در مواردی که گمان متکی به دلیل یعنی ظن معتبر باشد از این حکم مستثنی است مانند گمانی که از شهادت دو نفر عادل حاصل می شود .