جمله ((انما المؤمنون اخوة )) که در آیات فوق آمده است یکی از شعارهای اساسی و ریشه دار اسلامی است ، شعاری بسیار گیرا ، عمیق ، مؤثر و پرمعنی .
دیگران وقتی می خواهند زیاد اظهار علاقه به هم مسلکان خود کنند از آنان به عنوان ((رفیق )) یاد می کنند ، ولی اسلام سطح پیوند علائق دوستی مسلمین را به قدری بالا برده که به صورت نزدیکترین پیوند دو انسان با یکدیگر آنهم پیوندی براساس مساوات و برابری ، مطرح می کند ، و آن علاقه دو برادر نسبت به یکدیگر است .
روی این اصل مهم اسلامی مسلمانان از هر نژاد و هر قبیله ، و دارای هر زبان و هر سن و سال ، با یکدیگر احساس عمیق برادری می کنند ، هر چند یکی در شرق جهان زندگی کند ، و دیگری در غرب .
در مراسم ((حج )) که مسلمین از همه نقاط جهان در آن کانون توحید جمع می شوند این علاقه و پیوند و همبستگی نزدیک کاملا محسوس است و صحنه ای است از تحقق عینی این قانون مهم اسلامی .
به تعبیر دیگر اسلام تمام مسلمانها را به حکم یک خانواده می داند ، و همه را خواهر و برادر یکدیگر خطاب کرده ، نه تنها در لفظ و در شعار که در عمل و تعهدهای متقابل نیز همه خواهر و برادرند .
در روایات اسلامی نیز روی این مساءله تاءکید فراوان شده ، و مخصوصا جنبه های عملی آن ارائه گردیده است که به عنوان نمونه چند حدیث پر محتوای
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 173@@@
زیر را از نظر می گذرانیم :
1 - در حدیثی از پیغمبر گرامی اسلام آمده است : المسلم اخو المسلم ، لا یظلمه ، و لا یخذله ، و لا یسلمه : ((مسلمان برادر مسلمان است ، هرگز به او ستم نمی کند ، دست از یاریش بر نمی دارد ، و او را در برابر حوادث تنها نمی گذارد)) .**(لمحجة البیضاء) جلد 3 صفحه 332 (کتاب آداب الصحبة و المعاشرة باب 2)***
2 - در حدیث دیگری از همان حضرت (صلی اللّه علیه و آله ) نقل شده : مثل الاخوین مثل الیدین یغسل احداهما الاخر : ((دو برادر دینی همانند دو دستند که هر کدام دیگری را می شوید))! (با یکدیگر کمال همکاری را دارند و عیوب هم را پاک می کنند) .**همان مدارک صفحه 319***
3 - امام صادق (علیه السلام ) می فرماید : المؤمن اخو المؤمن ، کالجسد الواحد ، اذا اشتکی شیئا منه وجد الم ذلک فی سائر جسده ، و ارواحهما من روح واحدة : ((مؤمن برادر مؤمن است ، و همگی به منزله اعضاء یک پیکرند ، که اگر عضوی از آن به درد آید ، دیگر عضوها را نماند قرار ، و ارواح همگی آنها از روح واحدی گرفته شده )) .**اصول کافی جلد 2 صفحه 133 (باب اخوة المومنین بعضهم لبعض حدیث 3 و 4)***
4 - در حدیث دیگری از همان امام (علیه السلام ) می خوانیم : المؤمن اخو المؤمن عینه و دلیله ، لا یخونه ، و لا یظلمه ، و لا یغشه ، و لا یعده عدة فیخلفه : ((مؤمن برادر مؤمن است و به منزله چشم او و راهنمای او است هرگز به او خیانت نمی کند ، و ستم روا نمی دارد ، با او غش و تقلب نمی کند ، و هر وعده ای را به او دهد تخلف نخواهد کرد)) .**همان***
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 174@@@
در منابع حدیث معروف اسلامی روایات زیادی در زمینه حق مؤمن بر برادر مسلمانش ، و انواع حقوق مؤمنین بر یکدیگر ، و ثواب دیدار برادران مؤمن و مصافحه ، و معانقه ، و یاد آنها کردن ، و قلب آنها را مسرور نمودن ، و مخصوصا بر آوردن حاجات مؤمنان و کوشش و تلاش در انجام این خواسته ها ، و زدودن غم از دلها و اطعام ، و پوشاندن لباس و اکرام و احترام آنها وارد شده است که بخشهای مهمی از آن را در ((اصول کافی )) در ابواب مختلف تحت عناوین فوق می توان مطالعه کرد .
5 - در پایان این بحث به روایتی اشاره می کنیم که از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله ) درباره حقوق سی گانه مؤمن بر برادر مؤمنش نقل شده که از جامعترین روایات در این زمینه است :
قال رسول الله (صلی اللّه علیه و آله ) : للمسلم علی اخیه ثلاثون حقا ، لا برائة له منها الا بالاداء او العفو .
یغفر زلته ، و یرحم عبرته ، و یستر عورته ، و یقیل عثرته ، و یقبل مغدرته ، و یرد غیبة ، و یدیم نصیحته ، و یحفظ خلته ، و یرعی ذمته ، و یعود مرضه .
و یشهد میته ، و یجیب دعوته ، و یقبل هدیته ، و یکافا صلته ، و یشکر نعمته و یحسن نصرته ، و یحفظ حلیلته ، و یقضی حاجته ، و یشفع مساءلته ، و یسمت عطسته .
و یرشد ضالته ، و یرد سلامه ، و یطیب کلامه ، و یبر انعامه ، و یصدق اقسامه ، و یوالی ولیه ، و لا یعادیه ، و ینصره ظالما و مظلوما : فاما نصرته ظالما فیرده عن ظلمه ، و اما نصرته مظلوما فیعینه علی اخذ حقه ، و لا یسلمه و لا یخذله ، و یحب له من الخیر ما یحب لنفسه ، و یکره له من الشر ما یکره لنفسه
پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله ) فرمود : مسلمان بر برادر مسلمانش سی حق دارد که برائت ذمه از آن حاصل نمی کند مگر به ادای این حقوق یا عفو کردن برادر
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 175@@@
مسلمان او :
لغزشهای او را ببخشد ، در ناراحتیها نسبت به او مهربان باشد ، اسرار او را پنهان دارد ، اشتباهات او را جبران کند ، عذر او را بپذیرد ، در برابر بدگویان از او دفاع کند ، همواره خیرخواه او باشد ، دوستی او را پاسداری کند ، پیمان او را رعایت کند ، در حال مرض از او عبادت کند ، در حال مرگ به تشییع او حاضر شود .
دعوت او را اجابت کند ، هدیه او را بپذیرد ، عطای او را جزا دهد ، نعمت او را شکر گوید ، در یاری او بکوشد ، ناموس او را حفظ کند ، حاجت او را برآورد ، برای خواسته اش شفاعت کند ، و عطسه اش را تحیت گوید .
گمشده اش را راهنمائی کند ، سلامش را جواب دهد ، گفته او را نیکو شمرد انعام او را خوب قرار دهد ، سوگندهایش را تصدیق کند ، دوستش را دوست دارد و با او دشمنی نکند ، در یاری او بکوشد خواه ظالم باشد یا مظلوم : اما یاری او در حالی که ظالم باشد به این است که او را از ظلمش باز دارد ، و در حالی که مظلوم است به این است که او را در گرفتن حقش کمک کند .
او را در برابر حوادث تنها نگذارد ، آنچه را از نیکیها برای خود دوست دارد برای او دوست بدارد ، و آنچه از بدیها برای خود نمی خواهد برای او نخواهد .
و به هر حال یکی از حقوق مسلمانان بر یکدیگر مساءله یاری کردن و اصلاح ذات البین است به ترتیبی که در آیات و روایت فوق آمده (در زمینه اصلاح ذات البین بحث دیگری در جلد هفتم صفحه 83 به بعد ذیل آیه یک سوره انفال داشتیم ) .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 176@@@