عبادت اگر خالص باشد آن چنان ارزشمند مىشود كه حتى گاهى فرشتگان نیز نمىتوانند قیمت آن را تعیین كنند و فقط خود خداى متعال مىتواند آن را ارزشگذارى كند. اما اگر نیت عمل خالص نباشد، مانند جنس بدلى خواهد بود كه ارزشى ندارد، یا مانند غذاى مسموم مىشود كه نه تنها ارزشى ندارد، كه كشنده و مضر نیز هست. از نظر احكام اسلامى اگر در ظرفى بسیار بزرگ از شربت یا غذایى كه مایع است به اندازه سر سوزنى خون بیفتد تمام آن شربت و غذا نجس مىشود و باید با همه زحمت هایى كه براى آن كشیده شده و پول هایى كه هزینه شده، آن را به دور ریخت. گاهى اعمال عبادى انسان نیز همین طور است. ممكن است عبادتى را با هزار زحمت و مشقت انجام دهیم، اما چون به اندازه بسیار كمى قصد غیر الهى و غیر خدایى در آن داشته ایم، تمام آن عمل را از بین ببریم. بر حسب روایات چنین عملى را خداى متعال به ملایكه مىفرماید به صورت صاحبش بزنید(452)
از این رو باید علاوه بر اینكه به ظاهر عبادت توجه مىكنیم كه مسایل شرعى آن رعایت شود و به درستى انجام گیرد، باید به «نیت» خود نیز توجه داشته باشیم تا نكند خداى ناكرده پس از سال ها عبادت بفهمیم قصدمان خالص نبوده و یك عمر عبادتمان هیچ ثمرى برایمان ندارد.
روایتى، هم در كتب شیعه و هم كتب اهل سنّت نقل شده كه در آن پس از آنكه پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) «ریا» را نوعى «شرك» مىدانند، مىفرمایند: اِنَّ الشِّرْكَ اَخْفى مِنْ دَبیبِ النَّمْلِ عَلى صَفاة سَوْداء فِى لَیْلَة ظَلْماء(453) همانا شرك مخفىتر است از حركت مورچهاى بر سنگى صاف و سیاه در دل شبى تاریك. مورچه حشرهاى بسیار كوچك است. دست و پاى بلندى هم ندارد. سنگ هم صاف است. بنابراین حركت مورچه بر سنگ صاف، هیچ اصطكاكى و سر و صدایى
( صفحه 292)
ایجاد نمىكند كه انسان متوجه آن شود. از این رو اگر این حركت در شب تاریك انجام شود آن چنان ناپیدا و نامحسوس است كه انسان هیچ راهى براى پى بردن به آن ندارد و این حركت كاملاً از او مخفى خواهد ماند. پیامبر(صلى الله علیه وآله) مىفرماید نفوذ شرك در دل انسان از این حركت، مخفىتر و ناپیداتر است. از این رو ریا هم كه نوعى شرك است، مىتواند اینچنین ناپیدا و نامحسوس باشد. شاید این آیه نیز اشاره به همینگونه شرك ها داشته باشد: وَ ما یُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاّ وَ هُمْ مُشْرِكُونَ(454) و بیشترشان به خدا ایمان نمىآورند جز اینكه [با او چیزى را]شریك مىگیرند. البته شرك، مصادیق و مراتب مختلفى دارد و انسان باید از خداى متعال بخواهد و خود نیز سعى كند، عباداتش به دور از هرگونه شرك و ریا و داخل كردن غیر خدا انجام شود.